Autisme: een kwestie van hooggevoeligheid

door Herbert van Erkelens

Karin:

‘Als klein kind beleefde ik in sommige opzichten het leven als zwaar. Ik voelde mij soms bedrukt en onveilig in een bepaalde omgeving. De mensen, de geluiden, en alle zintuiglijke indrukken kwamen sterk binnen en veroorzaakte chaos in mijn hoofd.’

Wally Wojtowicz, jr.:

‘Nu kijk ik naar mensen, omdat ik hun hulp nodig heb om te kunnen leven en hun gezelschap waardeer. Ik kan nu onze wereld zien, de werkelijkheid die we beiden gemeen hebben. In onze wereld ben ik de gelukkigste. In mijn wereld was ik de eenzaamste. In jullie wereld was ik de meest angstige.’

Leslie Morrison, gedragstherapeute:

‘Zij zijn een geschenk, geen probleem. Zij brengen de gave met zich mee om jou bewust te maken van wie je werkelijk bent. Wanneer ik van deze kinderen hun liefde voel, is dat het grootste geschenk dat zij kunnen geven.’

Autisme kent vele gezichten. Daarom wordt er tegenwoordig van het autisme spectrum gesproken. Gemeenschappelijk aan de verschillende vormen van autisme is dat de sociale en cognitieve ontwikkeling anders verloopt dan bij de meeste andere kinderen. De diagnose ‘autisme’ wordt pas gesteld wanneer er sprake is van kwalitatieve tekortkomingen op een drietal gebieden: de sociale interactie, de communicatie en het verbeeldend vermogen. Onder verbeeldend vermogen wordt ook de begripsvorming verstaan die nodig is om onze moderne, complexe samenleving te kunnen vatten.

De verklaring voor de tekortkomingen is dat mensen met autisme een andere vorm van informatieverwerking in de hersenen hebben. Kinderen met autisme zijn in feite hooggevoelige kinderen die geen filters gebruiken voor de informatie die bij hen binnenkomt. Alle informatie komt bij hen naar binnen en zij weten niet altijd hoe zij van deze informatie een zinvolle selectie kunnen maken. Zonder hulp zullen zij dat ook niet snel leren en daarom is het van vitaal belang dat zij op jonge leeftijd in een omgeving verkeren die hen aanmoedigt met informatie naar buiten te komen. Wanneer het proces van communicatie eenmaal op gang komt, kan ook het gedrag verdwijnen dat de omgeving als typisch autistisch ervaart.

Vaak wordt beweerd dat mensen met autisme zich geen beeld kunnen vormen van wat zich in de geest van anderen afspeelt. Zij zouden zich moeilijk kunnen verplaatsen en inleven in de gedachten, gevoelens en intenties van een ander. Er zijn sterke aanwijzingen dat deze zienswijze voor de huidige generatie kinderen met autisme niet klopt. Dat zij sociaal onhandig zijn wil nog niet zeggen dat zij geen inlevingsvermogen kennen. Velen hebben juist een natuurlijk talent voor empathie, maar zij tonen dit incidenteel. Op cruciale momenten tonen zij diep mededogen of laten ze onverwacht zien hoe vergevingsgezind ze zijn.

Kinderen met autisme hebben wel problemen met plannen, organiseren en bijsturen van gedrag en werk. Zij missen vaak het overzicht om hun bezigheden te plannen in de tijd en hebben moeite met het flexibel reageren op plotseling veranderde omstandigheden. Vooral in het voortgezet onderwijs lopen leerlingen met autisme tegen problemen aan omdat er steeds maar van hen wordt verwacht dat ze zelfstandig werken en zelfstandig leren. Maar wat ze primair nodig hebben is een duidelijke en voorspelbare leeromgeving.

Vermoedelijk zitten leerlingen met autisme meer in hun rechter- dan in hun linkerhersenhelft. De linkerhersenhelft maakt gebruik van een analytische, verbale, sequentiële, lineaire benadering, terwijl de rechterhersenhelft meer synthetisch, holistisch en niet-lineair werkt. De expressieve taalvermogens zijn links veel groter. Verder is de linkerhelft beter in rekenen, schrijven, lezen, logisch redeneren en abstract denken. De rechterhelft is aanzienlijk beter in tekenen en in allerlei complexe opgaven waarvoor ruimtelijk inzicht nodig is. De linkerhelft denkt in begrippen en categorieën, de rechterhelft in beelden. Ons linkerbrein vormt de oorsprong van onze tijdbeleving, ons rechterbrein leeft in het hier en nu.

Ons niet-lineaire brein verklaart mogelijk de bijzondere talenten van mensen met autisme. Een klein aantal van hen hebben ongewone rekenkundige vaardigheden. Zij worden savants genoemd. Daniel Tammet merkt in Op een blauwe dag geboren op: ‘Getallen zijn mijn eerste taal, een taal waarin ik vaak denk en voel. Ik vind emoties moeilijk te begrijpen en ik weet vaak niet hoe ik erop moet reageren. Daarom gebruik ik getallen om me daarbij te helpen.’

Vaak leiden autistische talenten een verborgen bestaan, wanneer de omgeving er onvoldoende in slaagt de communicatiekloof te overbruggen. Non-verbale mensen met autisme leven in stilte, omdat zij het vermogen missen om hun gevoelens en gedachten in spraak te uiten. Van hen die zich met behulp van Facilitated Communication wel woord voor woord kunnen uitdrukken weten we dat ze vaak een eigen taal hebben, sterk in beelden denken en hun gedachten via telepathie met andere lotgenoten kunnen delen.

Er worden tegenwoordig zoveel meer kinderen met autisme geboren dat verschillende verklaringen daarvoor de ronde doen zoals verbeterde diagnosen, chemische verontreiniging en vaccinaties. Vanuit een spiritueel perspectief is het denkbaar dat autisme een stap is in de evolutie van het menselijk bewustzijn. William Stillman die zelf met het syndroom van Asperger is opgegroeid ziet de opkomst van autisme als een spirituele respons op een wereld die behoefte heeft aan een correctie. In zijn boek The Soul of Autism noemt hij mensen met autisme hart savants:

‘Wij hebben mensen met autisme en andere verschillen nodig om de wereld op een milde, niet emotioneel overdreven manier in evenwicht te brengen en de aandacht weer te concentreren op wat werkelijk belangrijk is.’

Hans Lemmens signaleert in Het elastiek tussen lichaam en ziel dat kinderen met autisme een losse verbinding met hun lichaam hebben. Zij hebben als het ware een losse incarnatie en verkeren veel in hun hoofd. De positieve keerzijde hiervan is dat zij dichter bij de spirituele wereld staan. Zo merkt de 15-jarige Michael in Autism and the God Connection van Stillman op:

‘Mijn keus was om mensen terug te leiden naar de bron. Dat vereist dat ik mijn eigen verbinding behoud en dat betekent een gebroken lichaam. Dat is de schoonheid ervan: een hele ziel is een gebroken lichaam, een gebroken ziel is een heel lichaam.’

Bij veel individuen met autisme draait het in de kern van hun zijn allemaal om liefde. Zij kunnen oneindig geduld opbrengen om die liefde te tonen. Jen Wojtowicz, auteur van The Boy Who Grew Flowers, merkt over haar autistische broer op: ‘Hoe zouden we zonder hem de mensen kunnen zijn die we nu zijn? Als ons niet de gelegenheid was gegeven om iemand onvoorwaardelijk lief te hebben? Het is een opmerkelijke ervaring geweest om te zien dat andere mensen andere manieren van leven hebben die even waardevol zijn als die van een normaal iemand.’

© Herbert van Erkelens

Relevante websites:

Website Herbert van Erkelens

The Official Website of William Stillman