De kunst van het onaangepast zijn in de maatschappij

Deze uitspraak moet je even tot je door laten dringen. Wat Krishnamurti hier zegt is namelijk totaal anders dan ons geleerd is te geloven over de maatschappij en over onszelf. Survival of the fittest: degenen die zich het beste aanpassen, die overleven. Maar niets is minder waar…

Vanaf het vroegste begin van je leven is je geleerd hoe je mee kunt draaien in de maatschappij. In de jaren dat je met je fysieke lichaam de wereld ging ontdekken kreeg je al heel gauw te horen: ‘afblijven’, ‘niet aankomen’ of ‘daar ben je nog te klein voor’. Je wilde zo graag alles voelen, alles aanraken, structuren proeven en ervaren wat je met dat prachtige lijfje allemaal kon. Maar je werd in het gareel geduwd en begrensd in je ontdekkingsreis. In de jaren dat je je emotionele vermogens ging ontwikkelen werd jou wanneer je van slag was verteld: ‘stel je niet aan’, ‘er is niets aan de hand’ of ‘doe eens flink, niet huilen’. En wanneer je je uitzinnig voelde, enthousiast of uitgelaten, kreeg je vaak de opdracht om ‘niet zo gek’ of ‘normaal’ te doen.

Ik hoor deze zinnen nu zoveel om me heen. Met een dochter van bijna twee kom ik in veel kinderrijke omgevingen, waarbij automatisch veel opvoeders aanwezig zijn. Steeds meer valt het me op: wat bemoeien we ons ongelofelijk veel met die kleintjes!

Maar hoe fantastisch is het dat ze zich op die jonge leeftijd nog nauwelijks laten temperen of corrigeren. Dat komt later…

Want in die jaren daarop, waarin je je mentale vermogens verder ontwikkelde, begon je meer en meer op je omgeving te letten. Om je weg te vinden en regels van de wereld leren kennen en wijs te worden uit wat ‘juist’ en wat ‘onjuist’ is volgens die wereld. Je vormde je naar wat ‘gepast’ en ‘ongepast’ gedrag is, wanneer je gewaardeerd werd en wanneer genegeerd. Rigide neurale verbindingen werden in ons brein gesoldeerd naar aanleiding van deze ervaringen in ‘wat hoort’, en naar ‘hoe word ik gewaardeerd’, vooral onder invloed van die mensen waar jij het meest om gaf. Heel langzaam werd je pure enthousiasme, je primaire richtingsgevoel, vervangen door die van je omgeving. Je baseerde je keuzes en overtuigingen op wat ‘de meesten’ vinden en hoe zij het doen. En zo werd de drang om hier mee overeen te stemmen geboren.

Sterven van het innerlijk kind

Heel langzaam passen we ons aan, vormen we ons tot aangepaste volwassenen zodat we goed kunnen functioneren in onze samenleving. De samenleving die van ons vraagt: “Word zoals de rest, word zoals het gemiddelde. Pas je aan aan de bestaande structuren, dan kan je meekomen, en dat scheelt enorm veel tijd en gedoe. We willen snel en effectief zijn. Want met snelheid en effectiviteit boeken we de beste resultaten, en dat is wat we van je willen zien, resultaten. Daarop zullen we je beoordelen en vanuit die oordelen bepalen we hoeveel waard je bent”.

En zo sterft ons innerlijke kind. Dat kind waar veel volwassenen weer zo hard naar op zoek gaan. Als ons leven aangepast is, maar grijs en saai en uitermate middelmatig. Dan komen ineens die vragen: Wat vind ik nou eigenlijk echt leuk, wat past er nou werkelijk bij mij? Waar gaat mijn vlammetje van aan? We voelen het niet meer, omdat de druk om erbij te horen een hogere prioriteit had dan onszelf te zijn.

In mijn praktijk gebruik ik vaak het citaat van Einstein:

‘Iedereen is een genie. Maar als je een vis beoordeelt naar zijn mogelijkheden om in bomen te klimmen, zal hij zijn hele leven geloven dat ie stom is’

En om de eerder genoemde uitspraak van Krishnamurti er naast te leggen: om te beoordelen of een vis gezond is, moet je niet gaan kijken hoe goed hij in een boom kan klimmen. Die vis wil het water is, die vis is uitermate goed in zwemmen.

En jij, jij bent uitermate goed in jezelf zijn. En dat is waar je leven ook over kan gaan, over jou. Over zelf-actualisatie, over het realiseren van jouw vermogens en het in vorm omzetten van jouw potentie.

En daar heb je dat kinderlijke vlammetje voor nodig, datgene waar jij van ‘aan gaat’. Dat is een soms lastige ont-wikkeling van alle normen, maatstaven, overtuigingen en aannames die we in onze jeugd, en later, als een spons geabsorbeerd hebben.

We kunnen alleen maar onszelf worden

Dat vlammetje kan onopvallend in waakstand staan, maar het is aan, en kan nooit uitdoven. Ieder mens heeft een vlam, een oorsprong, een zaadje dat wil ontspruiten. En net zoals een beukennootje nooit een eikenboom kan worden, kunnen wij nooit iemand anders worden dan onszelf.

In dat zaadje ligt alles wat jij kunt worden in potentie besloten. Het vraagt enkel dat je het een vruchtbare voedingsbodem geeft. Het vraagt om jouw opmerkzaamheid naar je natuurlijke en spontane neigingen, om ondersteuning en aanmoediging in je eigen ontspruiten en respect voor jouw eigen wijze, jouw unieke tempo en route. Geen enkel zaadje gaat harder groeien wanneer we stampvoetend op de grond staan te trekken aan haar eerste sprietjes.

Maar wat doen we dat toch vaak, duwen en trekken aan onszelf in alles wat we willen worden. En zo lopen we uiteindelijk vast in onze gejaagdheid, ongeduld naar onszelf en onze drang naar resultaten. En dat is maar goed ook, want daarmee komen we terug bij onszelf. Die druk, gejaagdheid en hang naar resultaten zijn enkel en alleen ontstaan door de identificatie met de waardebepalingen van ons systeem. En dat systeem is geen maatstaf en zeker geen garantie voor gezondheid. Ons economisch paradigma houdt ons namelijk voor: “Ik ben wat ik doe. Dus als ik niet doe, ben ik niet meer”. Een no-brainer, maar toch haast iedereen zich om output te genereren en jagen we elkaar de burn-out in.

Koester je eigen natuur

Terug naar jou, jouw vlammetje. Als je niet mee kan komen, als je je niet gelukkig voelt of als je overbelast bent door alles wat jij en de rest van de wereld van je verlangt, mag je jezelf feliciteren. Jouw systeem reageert uitermate gezond op een ongezonde poging: namelijk dat je het vlammetje van een ander probeert te leven. Weet dan dat je een beukennootje bent dat een eikenboom wil worden. Niet alleen een mission impossible, maar voornamelijk a waste of time. Jouw vlammetje namelijk, eenmaal aangewakkerd, voedt jouw overtuiging, je wilskracht en jouw geloof in je eigen genie. Jouw vlammetje heeft de neiging te ontvlammen in ongeëvenaarde creativiteit, inspiratie en tomeloze energie. Vanuit die hoedanigheid zul je resultaten ten overvloede produceren, en zal de kwaliteit van jouw output je die waarde geven om je leven van te kunnen leiden.

Koester je eigen natuur, geef je eigen natuurlijke ‘zaadje’ voedingsbodem en je zult voelen dat jouw binnenste vlammetje aangaat. Dat is kleur bekennen, en doen waarvoor jij nu hier op de wereld bent; de ongenuanceerde versie van jezelf zijn.