De narcist in het gezin als spiegel

Er wordt wel gezegd dat de wereld een spiegel is: alles wat er gebeurt, zowel als iedereen die we tegenkomen, laat ons zien wie we zijn. Dit wordt wel eens opgevat als het idee dat die spiegel ons één op één de waarheid over ons laat zien, maar niets is minder waar. De wereld spiegelt wat we geloven dat waar is over onszelf en de wereld. Zodoende laat de wereld en iedereen die we tegenkomen ons niet alleen onze positieve overtuigingen en krachten zien, maar juist ook onze angsten, onze illusies. Zij kaatst zeer effectief de misvattingen en de beperkende overtuigingen die we nog hebben terug zodat we ze kunnen waarnemen (en gaan helen). En niemand weerspiegelt deze illusies beter dan de geboren narcist.

Uitdaging

Wanneer je geboren wordt in een gezin met een narcistische ouder, broer of zus, of een kind krijgt dat een narcistische stoornis blijkt te hebben, sta je voor een grote uitdaging. Omdat de narcist in dat geval is ingenesteld in de familie, het gezin, kun je niet om hem of haar heen.

Kwetsbare plekken

Een echte narcist kent weinig tot geen empathie en als zodanig ook geen mededogen. Daardoor zijn ze in staat om de ander zonder enige wroeging te onderdrukken, naar hun hand te zetten, te kleineren en gebruiken voor hun eigen doeleinden. Narcisten en mensen met narcistische trekken zijn er meesters in gebruik te maken van de kwetsbare plekken en blinde vlekken van de ander. Daarbij zijn ze in staat om als het zo uitkomt de schijn te wekken van een charmante, charismatische of gevoelige en nobele persoonlijkheid.

Blinde vlek

Helaas duurt het in de meeste gevallen jaren, of zelfs decennia voordat de narcist in het gezin ontmaskerd wordt, áls deze al herkend wordt. Als je met een narcist opgroeit, weet je namelijk niet beter. De behandeling die je krijgt is jouw ‘normaal’. Maar de manier waarop narcisten anderen behandelen, is verre van normaal. In wezen gaat deze tegen alles in wat te maken heeft met liefde, waarachtigheid en integriteit. Je zou zelfs kunnen zeggen dat de manier waarop de narcist met de wereld en andere levende wezens omgaat tegennatuurlijk is, aangezien ze tegen de principes van waarheid, onbaatzuchtige liefde, vrijheid en natuurlijke groei ingaat.

Donkere spiegel

Pas als je de narcist gaat herkennen zoals die werkelijk is, en de manieren waarop hij je heeft gemanipuleerd, gedomineerd, vernederd en klein gehouden begrijpt, kun je je wonden gaan helen. De narcist en diens spelletjes kunnen daarbij als een donkere spiegel fungeren, die je precies laat zien waar je nog bang voor bent, waar je je nog minderwaardig voelt, waar je niet van jezelf houdt, en waar je niet voor jezelf gaat staan. Zij laat je precies zien welke negatieve overtuigingen je nog hebt over jezelf.

Omkering

Daarbij is het goed te weten, dat de narcist alles omdraait. Al diens negatieve overtuigingen over het leven en zichzelf, alle zelfhaat, angst en walging giet zij uit over de ander. In wezen wijst de narcist alleen maar naar zichzelf. Maar zij doet dit met zoveel overtuigingskracht, dat we er in eerste instantie nog door omver geblazen worden en gaan geloven dat wij zijn wat de narcist op ons projecteert. Zeker als we nog een kind zijn.

Paradox

Om de paradox nog completer te maken, verdraait de narcist daarbij vaak ook onze kwaliteiten en interpreteert ze negatief. Zo maakt zij van onze kwetsbaarheid zieligheid, van onze uitbundigheid aanstellerij, van onze terechte verontwaardiging onredelijke drift. Als we hier dag in dag uit aan worden blootgesteld door iemand die we als een geliefd familielid beschouwen, raken we daar natuurlijk stevig van in de war.

Vorige levens

Narcisten hebben er bovendien een radar voor om te voelen waar we nog oude wonden en kwetsbare plekken hebben en deze uit te buiten. Ook als deze nog uit vorige levens stammen en we ons er zelf nog niet eens bewust van zijn.

Oertrauma

Zo had een van mijn reïncarnatietherapie cliënten zoals zoveel mensen een zogenaamd oertrauma. Aan het begin van haar incarnatiecyclus was ze te haastig gegaan en op een nare donkere plek terecht gekomen en daarbij leek het alsof ze plots de verbinding verloor met de Bron, met haar zielenfamilie, met haar ziel. Eenzaamheid en afgesneden zijn van verbinding was daardoor haar grootste angst gebleven, door vele levens heen. Zichzelf op slot zetten, bevriezen, en zich aanpassen was haar overlevingsmechanisme geworden.

Narcistische moeder

In dit leven koos ze er vanuit het verlangen te ‘helpen’ voor geboren te worden bij een zeer narcistische moeder die niet in staat was vreugde en liefde te ervaren. Elke keer als ze als kindje blij was en straalde, werd haar moeder boos en strafte haar, noemde haar egoïstisch, wendde zich af en verbrak de verbinding. Omdat dit haar met doodsangst vervulde, hield het kindje daarom maar op met uitbundig zijn. Ze temperde haar eigen vreugde met negatieve gedachten en trok een deken van depressie om zich heen. Alles om maar niet alleen te hoeven zijn.

Egoïstisch

Haar moeder kon zelf niet blij zijn, en koos er heel egoïstisch voor haar kind liever bij zich te hebben in een zwarte bubbel van negativiteit, haar te isoleren en te laten lijden dan haar vrij te laten om zelf wél blij te zijn. Tot in haar volwassen leven was haar dochter niet in staat om volop vreugde te ervaren, omdat ze zich dan schuldig voelde, omdat het voelde alsof het niet mocht.

Spiegel

Een narcistische manager spiegelde dit in zijn gedrag terug naar haar – dé aanwijzing die we voor therapie konden gebruiken om de oorzaak van haar angst om gelukkig te zijn op te sporen! Door het kindje vervolgens uit de zwarte bubbel te halen en haar weer verbinding te helpen maken met de Bron en haar eigen ziel, was ze niet meer bang om te stralen en de verbinding met moeder te verliezen. De narcistische ‘vloek’ opgeheven. Ze kon weer vrijuit blij zijn.

Narcistisch kind

Wanneer we als ouder een kind met narcistische trekken in het gezin hebben, worden we niet alleen geconfronteerd met onze grootste kwetsbare plekken, onzekerheden en plekken waar we nog niet van onszelf kunnen houden. We worden tevens gigantisch uitgedaagd op het terrein van grenzen stellen, assertiviteit en leiderschap.

Nee

Een narcistisch kind wil geen ‘nee’ horen. Het wil wat het wil, en wel nu. Het wil de held zijn, maar er niets voor doen. Het wil alle aandacht en wordt jaloers als een ander in de belangstelling staat. Hij wil alle eer, maar er geen inspanning voor verrichten. Vanuit een diepe, ver weggestopte onzekerheid gelooft hij eigenlijk ook niet, dat hij het nobele beeld van zichzelf dat hij in de ogen van anderen weerspiegeld wil zien, waar kan maken.

Empathie

Het narcistische kind is amper of niet in staat tot empathie en houdt geen rekening met de gevoelens en belangen van andere mensen. Het kan ongelofelijk lelijk uitvallen en schokkende driftbuien krijgen als dingen niet gaan zoals hij wil. Het kan tevens zeer goed onderhuids pesten, kleineren en manipuleren. Vooral tegen de pubertijd wordt het niet-sociale gedrag van het narcistische kind vaak een groot probleem.

Assertiviteit

Als ouder van een narcistisch kind wordt er van je gevraagd om stevig te zijn en grenzen te stellen. Dit is een grote uitdaging, aangezien een narcistisch kind alles uit de kast kan halen om te krijgen wat het wil. Bij jezelf blijven als ouder, geen grensoverschrijdend en gemeen, agressief gedrag tolereren, en voet bij stuk houden is niet makkelijk, maar zeer hard nodig – zowel voor jezelf en je partner, als voor andere leden van het gezin – en voor het narcistische kind zelf. Want hoe meer je toegeeft aan manipulatief, agressief gedrag, des te meer het kind leert dat het zo zijn zin krijgt, en des te meer het destructieve gedrag zal escaleren.

Wat veroorzaakt narcisme bij kinderen?

Over de oorzaken van narcisme lopen de meningen uiteen. Meestal ligt er, in het huidige leven of in vorige levens, ernstig trauma op zeer jonge leeftijd aan ten grondslag. Daarbij kiest de narcist er uit zelfbehoud, angst en ontbreken van empathie naar anderen, ervoor te blijven proberen diens wond op destructieve wijze via de ander te helen – wat helemaal niet kan en nog meer slachtoffers maakt.

Slachtoffers

Slachtoffers van misbruik en trauma die wél een ontwikkeld geweten en empathie hebben, doen dit doorgaans niet en worden eerder zelf op latere leeftijd soms zelf slachtoffer van een narcist – of trekken soms onbewust een narcistisch kind aan.

Oude wond

Wat ik in de praktijk zie, is dat narcisten doodsbang zijn om contact te maken met hun eigen narcistische wond, en vaak letterlijk levens lang dezelfde narcistische strategieën blijven toepassen om te overleven. Daardoor blijven ze niet alleen wonden slaan bij anderen, maar wordt hun eigen pijn, angst en eenzaamheid alleen maar groter. De originele narcistische verwonding kan dus honderden jaren, zo niet millennia ver terug in het verleden liggen. Daarbij kunnen er ook oude karmische connecties bestaan tussen narcistische ouders en empathische kinderen, of empathische ouders en narcistische kinderen.

Verschillende kinderen

Doordat de originele narcistische wond zo ver in het verleden kan liggen, kan het zijn, dat in een gezin meerdere kinderen geboren worden waarvan de één wél narcistische trekken heeft, en de ander helemaal niet, of zelfs zeer empathisch is (het tegenovergestelde van een narcist). De originele traumatische oorsprong ligt dan niet in het huidige gezin, maar veel verder terug in de tijd. De reden waarom we zelf als ouder een narcistisch kind in onze ervaring hebben aangetrokken, kan tevens eeuwenoud zijn.

Zelfonderzoek

Als ouder van een narcistisch kind is het van belang vooral bij jezelf naar binnen te gaan om te begrijpen wat de spiegel van het kind je nog wil zeggen. Daarbij kun je jezelf vragen stellen als:
Waarin laat ik me nog intimideren door mijn kind? Waar ben ik bang voor? Ben ik bijvoorbeeld bang dat hij niet meer van me houdt als ik niet toegeef? Bang dat hij zich tekort gedaan voelt? Voel ik me dan schuldig? Ben ik bang voor afwijzing?

Leiderschap

Verder kun je jezelf vragen stellen als: Geloof ik wel dat ik recht heb op eerbied en respect als mens?  Geloof ik dat het veilig is om de leiding te nemen als ouder? Durf ik in mijn gezonde autoriteit en kracht als ouder te staan?
Welke voorbeelden heb ik zelf van sterk ouderschap gehad? Heb ik eigenlijk wel geleerd hoe je dat neerzet?

Manipulatie

Ook kun je jezelf de volgende vragen stellen:
Hoe vatbaar ben ik voor manipulatief gedrag en waarin laat ik me nog manipuleren of voor de gek houden? Welke illusies koester ik nog? Waar ben ik nog geneigd de naakte waarheid weg te stoppen?

Assertiviteit

En tenslotte kun je jezelf afvragen:
Durf ik wel echt mijn grenzen te stellen, voor mezelf op te komen? Hou ik genoeg van mezelf om nee te zeggen tegen destructief gedrag? Waar ben ik nog bang voor, welke negatieve overtuigingen heb ik nog over mezelf waardoor ik niet afdoende nee zeg tegen pesterijen en destructief, toxisch gedrag?

Hulp

Diverse vormen van counseling, therapie, assertiviteitstraining en contact met lotgenoten kunnen je in dit proces van zelfonderzoek, genezing en persoonlijke groei ondersteunen. Het belangrijkste is dat jij als ouder jezelf heelt zodat je in je kracht kunt staan. Zodat je vanuit liefde voor jezelf en je kind stevig kunt zijn en gezonde grenzen kunt stellen.

Liefde

Dit alles betekent niet dat de narcist geen liefde waard is. De tragiek van de narcist is dat deze in wezen snakt naar liefde, maar deze niet of nauwelijks kan ontvangen – en ook niet kan geven. Pas wanneer een narcist in diens ontwikkeling gedurende vele levens op een punt komt dat ze werkelijk in staat zijn verbinding te maken met zichzelf, hun hoger wezen en hun innerlijke wond aan durven te gaan, kunnen ze op weg gaan naar genezing.

Samenvattend

Wanneer je te maken hebt met narcisme in de familie, word je als ouder of kind van een narcist enorm uitgedaagd in je vermogen om voor jezelf op te komen.
Het onder ogen zien van al je eigen angsten, onzekerheden en negatieve overtuigingen over jezelf, en de afweermechanismen die een ongezonde situatie mogelijk in stand houden kan een zeer confronterend proces zijn. Het is een proces dat jaren kan duren. Maar als je bereid bent dat aan te gaan, kun je uiteindelijk sterker en wijzer als je ware zelf uit de situatie herboren worden.