Mijn vader komt uit een tuindersgezin en was rector op een VMBO lom school, voor kinderen met leer- en ontwikkelingsmoeilijkheden. Hij leerde mij de volgende onderwijs wijsheid: “Bij bloemen en planten heb je vroeg- en laatbloeiers, onder de juiste condities komen ze altijd tot bloei! Kinderen en jongeren ook!” (J Chr. Redeker, oud directeur VMBO lom school)
Binnen deze visie heeft ieder kind alles al in zich om tot bloei te komen. Vanuit de essentie van wie hij in diepste wezen is. Ik ben het met hem eens. Een kind leert in zijn eigen tempo en leert wat hij/zij zelf graag wil leren. Dat wat past bij zijn natuur. Dat is vreugdevol leren!
Mijn ervaringen in het onderwijs
Na een carrière in het bedrijfsleven geef ik inmiddels ruim 11 jaar les in het Voortgezet Onderwijs (VO). Bij deze doelgroep gaat mijn hart open en heb ik zin om me in te zetten voor goed onderwijs.
Maar wat is goed onderwijs? Mijn lesdag vult zich elke dag met het in hoog tempo overbrengen van dezelfde bedrijfseconomie stof. Elke 60 minuten aan een andere klas met 25 kinderen. Mijn hele focus als docent richt zich erop hoe ik de grote hoeveelheid centraal vastgestelde examenstof zo goed mogelijk in de hoofden van mijn leerlingen kan krijgen binnen zeer beperkte tijd.
De vreugde in mijn lessen moet vooral komen van af en toe een grap en de werksfeer goed houden. Een beetje begrip tonen dat ze meestal niet gemotiveerd zijn. Is dit eigenlijk wel zinvol onderwijs? Is dit vreugdevol leren?
Het huidige Voortgezet Onderwijs is gericht op selecteren, niet op leren
Het onderwijs is bijna volledig gericht op cognitief leren en richt zich op prestaties en het vergelijken van kinderen met elkaar op basis van gemiddelden. Hierbij zijn er altijd verliezers: de kinderen die onder het gemiddelde scoren. Het onderwijs is hiermee niet gericht op leren, maar op selecteren. Dit ondermijnt het zelfvertrouwen van veel jongeren. Jongeren raken mede door het onderwijssysteem het contact met zichzelf en de eigen wijsheid kwijt. Met stress en burn-outs onder jongeren als gevolg.
Het onderwijs is aan verandering toe
Het huidige onderwijs is aan een grote verandering toe, waarbij het vormen van jongeren naar een (door de overheid) vastgesteld curriculum en vastgesteld leertempo heroverwogen moet worden.
Bij het op deze manier vormen van kinderen is de overtuiging dat het kind, de jongere, nog niets weet en dit aangeleerd moet krijgen. Iemand moet worden. Vaak vanuit de angst/het verlangen dat het kind anders in de toekomst niet voor zichzelf kan zorgen, en niet mee kan doen in ‘de maatschappij’.
En hier zit volgens mij het probleem. Deze overtuiging dat kinderen gevormd moeten worden met kennis van buitenaf en niet vanuit zichzelf tot zinvol leren en levensgeluk komen. Waar komt deze overtuiging vandaan? Is ze waar? Of (onbewust) gebaseerd op het niet vertrouwen van het kind.
Of heeft het te maken met het feit dat ons onderwijssysteem 100 jaar oud is en voortkomt uit de tijd dat jongeren opgeleid werden tot fabrieksarbeiders. Arbeiders die zo efficiënt mogelijk taken moesten uitvoeren. De school is mijns inziens nog steeds opgezet als een onderwijsfabriek, die homogene leerlingen produceert.
Wat ik zeker weet is dat kinderen goed gedijen op vertrouwen en ondersteuning en niet gedijen op ‘moeten’, controle en op gevormd worden naar iemand anders beeld en wens. Kinderen zijn van nature onderzoekend en willen van zichzelf uit leren. Zichzelf uitdrukken in de wereld. Vaak door vragen te stellen. Waarom dit zelflerend vermogen niet koesteren en ondersteunen?
Ik leer mijn leerlingen niets, ik creëer alleen de condities waaronder ze kunnen leren (Albert Einstein)
Waarom vormend onderwijs demotiverend werkt
Elk kind is zo uniek en anders dat elke uniforme en vormende aanpak leidt tot homogene jongeren in plaats van unieke jongeren. Homogeniteit in plaats van diversiteit. Ook kan onderwijs waarbij de leerstof door volwassenen is bepaald, nooit tot motivatie leiden.
Stel je eens voor dat jij weer verplicht wordt iedere dag naar school te gaan. En onderwerpen moet leren die je niet zelf hebt uitgekozen. Waar je niet in geïnteresseerd bent. En je wordt vervolgens verplicht om de stof te leren omdat anderen vinden dat dit belangrijk voor jou is. 10-20 jaar lang. Hoe gemotiveerd zou jij zijn? Hoe blij zou jij iedere dag naar school gaan?
Gemotiveerde, leergierige docenten
Niet alleen voor de leerlingen is het huidige onderwijs systeem demotiverend. Ook veel docenten zijn niet intrinsiek gemotiveerd. Docenten worden ook vaak prestatiegericht aangestuurd en met elkaar vergeleken op basis van behaalde scores op Cito of Centraal Examen. Ook hier met gegarandeerd vele verliezers.
Hoe leuk wordt het onderwijs voor de docenten als ze niet elk jaar aan alle kinderen dezelfde leerstof uit hoeven te leggen en niet steeds moeten presteren? Hoe leuk wordt het vak van docent als kinderen zelf aankomen met onderwerpen waar ze meer over willen weten? Of als een kind enthousiast wordt van een onderwerp dat jij aandraagt. Dan leer je als docent iedere dag ook zelf bij. Je wordt zelf ook weer nieuwsgierig en enthousiast. Zou dat niet veel blijmakender zijn en tot veel meer intrinsiek gemotiveerde leerlingen en leraarschap leiden?
Om leerprocessen effectief te laten zijn moeten ze betekenisvol en vreugdevol zijn
(Gerald Hüther, ‘academy für potential entfaltung’)
Om leerprocessen effectief te laten zijn moeten ze betekenisvol en vreugdevol zijnUit onderzoek van onder andere Gerald Hüther, is gebleken dat het noodzakelijk is om het leerproces vreugdevol te laten zijn. Het brein blijkt niet alleen een orgaan om kennis te onthouden, het is ook een filterorgaan. Alles wat voor de jongere geen betekenis heeft en waarin ze niet geïnteresseerd zijn wordt weg gefilterd en niet onthouden. Dhr. Hüther is daarom sterk voorstander van ‘Ausbildung’ van jongeren in plaats van ‘Bildung’ van jongeren. Bij Ausbildung wordt een jongere ondersteund om zichzelf in de wereld uit te drukken. Bij Bildung wordt een jongere gevormd naar een beeld dat voor hem bepaald is.
Graag nieuwe kernvakken in het onderwijs
Als er al kernvakken in het onderwijs benoemd moeten worden, dan zouden dat geen cognitieve vakken moeten zijn zoals Nederlands, Engels en Wiskunde, maar veel meer persoonsgerichte vakken die hoofd, hart en handen verbinden. De Waldorf scholen (vrije scholen) zijn hier een blijmakend voorbeeld van, maar gaan wel uit van een vast curriculum. Gerald Hüther, Ricardo Leppe (wissenschafftfreiheit.com) en anderen gaan een stap verder. Zonder het huidige schoolsysteem te veroordelen stelt Leppe een schoolsysteem voor gebaseerd op drie hoofdpijlers die ervaringsgericht onderwezen worden:
1- Hoe ga ik goed met mijzelf om? Wat eet ik? Hoe denk ik? Hoe functioneert mijn lichaam? Maar ook welke uitingsvormen vind ik leuk: sporten, muziek, creativiteit;
2- Hoe ga ik plezierig en zinvol met anderen om? Hoe verhoud ik mij tot de grote diversiteit aan andere mensen? Hoe werk ik samen? Welke rol speelt mijn denken?
3- Hoe functioneer ik in de wereld? Wat vind ik leuk om te doen? Waar wil ik me in bekwamen? Wat moet ik praktisch weten? (hoe koop ik een huis, hoe verwissel ik een band, hoe kook ik, hoe repareer ik iets, etc.)
Om te weten te komen wat een jongere leuk vindt om te doen stelt Ricardo voor om jongeren heel veel praktijkervaring te geven. Verder staat ‘zelfbepaald leren’ centraal bij Leppe: de leerling bepaalt zelf wat hij wil leren (binnen de structuur).
Hoopvolle ontwikkelingen in het Nederlandse onderwijs
Vreugdevol en betekenisvol onderwijs is wat mij betreft het doel voor het onderwijs. Ons huidige onderwijs is nog lang niet zo ver. Gelukkig zijn er wel positieve veranderingen gaande.
Nieuw curriculum
In het toekomstgerichte curriculum dat momenteel in de maak is, komt minder verplichte examenstof. Er komt meer ruimte voor scholen om zelf het onderwijsprogramma te bepalen. Een hoopvolle richting.
Wel is het curriculum nog steeds vormend van aard. Ook de persoonsvorming die erin is opgenomen. Hopelijk wordt persoonsvorming snel aangepast in ‘Zielsbegeleiding’. Dat zou veel wezelijker zijn. Bij zielsbegeleiding hoeft er niets toegevoegd te worden aan de jongere. Goed luisteren en zo oordeelloos mogelijk met de jongere meedenken en meevoelen. Daar gaat het dan om.
Leven gericht onderwijs in plaats van carrière gericht onderwijs
Zeer hoopvol zijn de moedige schoolinitiatieven zoals het Agora onderwijs, het Democratisch Onderwijs, het Kees Boeke onderwijs, de MBO UniverCity en Operation Education (Oe). Bij al deze onderwijsvormen staat het samen creëren van onderwijs centraal.
Operation Education is een voorstander van vakoverstijgend onderwijs, omdat in het leven ook alles met elkaar is verbonden en niet in vakjes in te delen is.
Agora scholen lukt het om binnen het strakke verplichte eindexamen curriculum een geheel nieuw onderwijssysteem te verwerkelijken. Van carrière gericht onderwijs naar Leven gericht onderwijs. Alles wat zich in het dagelijks leven aandient is onderwerp van studie. Niet de vakken of het onderwijssysteem zijn leidend, maar de nieuwsgierigheid van elk kind. Kennis wordt persoonsgericht aangeboden. Wat een prachtige onderwijs vernieuwing.
Samen het onderwijs van de toekomst vorm geven
Wat zou het mooi zijn als we als docenten samen met elkaar meer van dit soort vreugdevol onderwijs kunnen vorm geven. Samen met de leerling, met ouders en alle andere betrokkenen. Gebaseerd op wederzijds vertrouwen en vanuit het weten dat ieder kind en iedere docent uniek is en prima zijn eigen leven gestalte kan geven en tot bloei kan laten komen.
Stichting Tjongeroog, Michel Redeker
Bronnen zijn o.a:
- Stichting Trainingsinstituut Tjongeroog
- Rijksoverheid: rijksoverheid.nl/onderwerpen/toekomst-onderwijs/toekomstgericht-curriculum
- Het Onderwijs vragenboek, Claire Boonstra e.a.
- Oe, Operation Education (https://operation.education/)
- Ricardo Leppe: wissenschafttfreiheit.com .
- Vereniging Agora onderwijs website: verenigingagoraonderwijs.nl/visie/
- Gerald Huther: akademiefuerpotantialentfaltung.org
- Schulen der Zukunft website: schulen-der-zukunft.org
