Het oude Egyptische symbool van ‘de Ankh’ & alles waar het voor staat

De ankh is in feite een kruis met een rondje aan de bovenkant, zoals je hierboven ziet. Het is zonder twijfel een van de meest herkenbare symbolen van het oude Egypte. Dit speciale symbool staat ook wel bekend als het “levenskruis” of “de sleutel van het leven” en dateert terug tot de Vroege Dynastieke Periode, van ongeveer 3150 – 2613 v. Chr.

Het kruis wordt vaak afgebeeld als een simpel en eenvoudig gouden kruis met een lus aan de bovenkant. Als Egyptisch hiëroglief wordt het vertaald als “leven” of “levensadem”. De Egyptenaren geloofden dat hun tijd hier op Aarde slechts een deel was van een groter, zelfs oneindig leven. De ankh symboliseert zowel het hiernamaals en het sterfelijke bestaan hier op Aarde.

De ankh wordt vaak afgebeeld samen met andere oud-Egyptische symbolen, zoals de djed en de was en wordt door verschillende Egyptische goden gedragen op hiërogliefen en schilderingen in tombes. Veel Egyptenaren droegen dit kruis ook rond hun nek als een amulet.

De exacte oorsprong van de ankh is helaas onbekend, maar Egyptoloog Sir Alan H. Gardiner (1879-1963) geloofde dat dit symbool voort is gekomen uit het bandje van een sandaal, waarvan de bovenste lus achter de enkels om ging en waarvan het verticale stokje bij de tenen aan de zool zat. Hij ontdekte deze mogelijke oorsprong nadat hij leerde dat het Egyptische woord voor sandaal “nkh” is, dus het is niet eens zo ver gezocht, hoewel dit verhaal nooit is bewezen of veel aanhang heeft gekregen.

Een andere Egyptoloog, Wallis Budge (1857-1934), geloofde dat de ankh voortkwam uit de gesp van de godin Isis, wat misschien waarschijnlijker is, maar vooralsnog geen geaccepteerde theorie is. De ankh met de ‘djed’, de ‘knoop van Isis’, was een ceremoniële gordel die symbool stond voor de vrouwelijke genitaliën en daarmee voor vruchtbaarheid. Het idee dat de oorsprong van de ankh ligt in een symbool voor vruchtbaarheid is het meest consistent met de gehele oud-Egyptische geschiedenis.

Volgens academicus Adele Nozedar:

“De hoeveelheid betekenis die we uit zo een simpel symbool kunnen persen is ontzagwekkend. De ankh staat voor de mannelijke en vrouwelijke genitaliën, de zon die boven de horizon komt en de verbintenis van hemel en aarde. Dit verband met de zon betekent dat de ankh van origine in goud -de kleur van de zon- werd getekend, en nooit in zilver, want dat stond voor de maan. En los van de complexiteiten van deze losse elementen, hoe zag de ankh er überhaupt uit? De gelijkenis met een sleutel geeft ons een hint over een andere betekenis van dit magische symbool. De Egyptenaren geloofden dat het hiernamaals net zo betekenisvol was als het huidige leven en de ankh bood hen de sleutel tot de poorten van de dood en wat daarachter lag.”

Wanneer we een afbeelding zien van de Egyptische Goden die de ankh vasthouden, dan wordt deze vaker wel dan niet gedragen door de godin Isis, die vereerd als de populairste godin van Egypte.

Ongeacht ons exacte begrip van dit symbool, het is altijd verwant geweest met leven, de zon, vruchtbaarheid, licht en de belofte van een eeuwig leven.

Als symbool van vruchtbaarheid

De lus van de ankh staat voor de vagina en de lijn eronder vertegenwoordigt de penis in verbintenis met de vagina. Hiermee staat het dus symbool voor de creatie van nieuw leven. De ankh is een man en een vrouw in perfecte vereniging en harmonie, en wanneer dit gebeurt, wordt er nieuw leven geboren. Men ziet de uitgestrekte ‘armen’ van de ankh ook wel als de kinderen die voortkomen uit de unie van man en vrouw.

Als symbool van spiritualiteit

De ankh wordt ook vaak vertegenwoordigt als een sleutel. Met de lus als bovenkant staat dit symbool voor de sleutel tot alle verborgen kennis. Ook symboliseert de sleutel het eeuwige aspect van de ziel, omdat het geen begin of einde heeft.

Als symbool van het hiernamaals

In de vele grafschilderingen en inscripties waarin dit symbool voortkomt, zien we vaak dat goden zoals Anubis of Isis de ankh op de lippen van de ziel zetten in het hiernamaals, om ze te doen herleven en de ziel klaar te maken voor een leven na de dood. Ma’at is een andere godin die vaak wordt afgebeeld met een ankh in iedere hand. Zelfs Osiris heeft in een aantal grafschilderingen een ankh vast. Omdat de ankh zo vaak wordt afgebeeld met verschillende goden en godinnen, werd het een belangrijk symbool op doodskisten en amuletten, en werd het geplaatst in tombes en op sarcofagen.

“Leven, voorspoed en gezondheid” was een veel gesproken uitdrukking in het oude Egypte. Prachtig, toch?
Het werd vaak geschreven achter de namen van koningen en we vinden het terug onder bijna alle brieven.

Hoe gebruikte men de ankh door de Egyptische geschiedenis heen?

De ankh en waar het allemaal voor stond was belangrijk dankzij haar betekenis. Zelfs al de mensen die niet konden lezen, begrepen nog wel de symboliek van objecten en waar ze voor stonden. Tijdens het Oude Koninkrijk was de ankh een bekend symbool van het eeuwige leven.

Historica Margaret Bunson stelde vast dat de representatie van de ankh als een amulet een leven lang gedragen werd, tot en met het graf, omdat:

“de amuletten, ‘wedjau’, werden gemaakt van metaal, hout, faience, terracotta of steen. Men geloofde dat het magische krachten bezat en de drager voorzag van bovennatuurlijke gunsten en spreuken. De potentiële kracht van het amulet werd bepaald door het materiaal, de kleur, de vorm, de spreuk of de herkomst. Levende Egyptenaren droegen de amuletten als hangertjes en de overledenen kregen de amuletten in linnen verpakt in hun kist. Verschillende soorten amuletten werden op verschillende momenten en voor andere doeleinden gebruikt. Sommigen werden gekerfd als heilige symbolen om de aandacht van een specifieke godheid te trekken, om te zorgen dat de god zich met zaken zou bemiddelen ten gunste van de drager.” 

Wat is er met de ankh gebeurt?

Net zoals met het meeste van de oud-Egyptische traditie, blijft dat vooralsnog onbekend. Velen geloven dat de katholieke kerk zich het symbool heeft toegeëigend en heeft veranderd, zodat het uiteindelijk het kruis is geworden dat we tegenwoordig zo goed kennen. Maar de ankh leeft voort: veel mensen hebben dit symbool nieuw leven in geblazen en het op hun lichaam laten tatoeëren, waaronder zeer recentelijk ikzelf! Het is een prachtig symbool en verscheen toevallig overduidelijk op mijn pad tijdens een ayahuasca-ceremonie die ik laatst bijwoonde in het Rythmia Life Advancement Center, het eerste medisch bevoegde en begeleide ayahuasca-centrum ter wereld. Grappig, want ik hoopte al wat inspiratie te krijgen en toen ik het zag, en de betekenis erachter had onderzocht, voelde ik de noodzaak om het op mijn lichaam mee te dragen.