Hoogbegaafdheid komt meer voor dan we denken – wat zijn de kenmerken?

Hoogbegaafdheid komt meer voor dan we denken. Vaak is het verscholen in moeilijk gedrag en onderpresteren op school. Hierdoor is een gedeelte versluierd. Vergelijk nu eens de lijsten met kenmerken van Nieuwetijdskinderen, ADHD en hoogbegaafdheid, u zult versteld staan van de overlappingen.

Positieve kenmerken van hoogbegaafdheid

• Begrijpt en onthoudt moeilijke informatie wanneer het wel geïnteresseerd is
• Leest veel en verzamelt in vrije tijd op andere manieren veel informatie.
• Presteert significant beter op mondelinge overhoringen dan op schriftelijke overhoringen.
• Kent veel feiten, heeft grote algemene ontwikkeling.
• Komt goed uit de verf bij individueel onderwijs op maat.
• Is creatief met levendige verbeelding.
• Ontwikkelt thuis op eigen initiatief allerlei activiteiten.
• Heeft een brede belangstelling en vindt het leuk dingen te onderzoeken.
• Is gevoelig.
• Negatieve kenmerken van hoogbegaafdheid
• Presteert op school redelijk tot slecht (soms alleen onder eigen niveau).
• Huiswerk niet af of slecht gemaakt.
• Is vaak ontevreden over eigen prestatie.
• Heeft een hekel aan inprenten.
• Vermijdt nieuwe leeractiviteiten uit angst te mislukken.
• Heeft minderwaardigheidsgevoelens, kan wantrouwend of onverschillig zijn
• Doet niet graag mee aan groepsactiviteiten, heeft het gevoel dat niemand hem mag
• Is minder populair bij leeftijdgenootjes. Het zoekt vriendjes onder gelijkgestemden.
• Doelen worden door het kind te hoog gekozen (zodat falen hieraan geweten kan worden) of te laag gekozen (zodat mislukken voorkomen wordt)
• Is snel afgeleid en impulsief
• Staat afwijzend of onverschillig tegenover de school
• Wil niet geholpen worden, wil zelfstandig zijn
• Voelt zich hulpeloos, neemt geen verantwoordelijkheid voor eigen daden (wijt mislukken aan anderen of aan de situatie).
• Verzet zich tegen autoriteit.

Bron: Nelissen. J. & Span, P. (red.) (1999) Begaafde kinderen op de basisschool: suggesties voor didactisch handelen. Baarn: Bekadidact. 2e druk.

Dr. Hans van Oordt over hoogbegaafdheid:

eigenschappen van het ‘niet lastige’ kind:

• Sterke motivatie
• Werkt gedegen
• Is nieuwsgierig
• Goed verzorgd huiswerk
• Prestatiegericht
• Drang tot perfectionisme
• Veeleisend voor zichzelf
• Meestal faalangstig
• Naar ernst neigend
• Lacht relatief weinig
• Zondert zich liever af bij ‘feestjes’
• Gericht op ouderen
• Omgang met ‘oudere-jaars’
• Docentgericht
• Creativiteit
• Vindingrijk, muzikaal enz.
• ‘Abstracte’ vraagstellingen
• Productief denken en concluderen
• Opvallend woordgebruik
• Grote taalschat
• Mooie zinsbouw
• Rekenvaardigheid
• Inzicht in relaties en situaties hebben
• Non-acceptatie door leeftijdgenoten
• Het ‘probleemgeval’

Begaafden kunnen lijden onder het gevoel niet begrepen te worden; los te staan van anderen; te leven in een andere werkelijkheid. Dit maakt vooral kinderen diep ongelukkig en kan zich uiten in excessief gedrag:

• Clown spelen
• Niet serieus kunnen/willen zijn
• Achter een masker leven
• Zichzelf overschreeuwen
• Spanningsverschijnselen
• Agressief gedrag
• Allergie
• Onbeheerst / gefrustreerd handelen
• Astma
• Sterk wisselende resultaten
• Onderpresteren
• Concentratieproblemen
• Afdwalen van gedachten
• Niet kunnen stilzitten
• Desinteresse op school / bij studie
• Slecht ontwikkeld handschrift
• Gestoorde (fijne) motoriek
• Bedwateren (schoolreisjes of thuis)
• Praten/denken over de dood
• Doodsverlangen
• Gedachten over zelfdoding
• Eenzaamheidsgevoelens/isolement
• Spijbelen

Op zichzelf zijn dit geen kenmerkende eigenschappen van uitsluitend meer- of hoogbegaafdheid. De geestelijke en emotionele nood van kinderen blijkt hieruit. In combinatie met een aantal van de eerder genoemde ‘testpunten’ uit de lijst, kan ook bij de groep ‘slechte presteerders’ wel degelijk sprake zijn van een bijzondere begaafdheid.

Nog een signaallijst voor hoogbegaafdheid:

Hoe weet je nu of je mogelijk te maken hebt met een hoogbegaafd kind? Hieronder treft u een lijst aan met kenmerken van hoogbegaafdheid. Als u een aantal signalen herkent heeft u mogelijk te maken met een hoogbegaafd kind. Let wel: niet alle hoogbegaafde kinderen hebben deze kenmerken. En het omgekeerde kan natuurlijk ook: als uw kind een of meerdere van deze gedragsaspecten laat zien hoeft dat nog niet te betekenen dat het om hoogbegaafdheid gaat.

De signalen:

• Weinig slapen
• Wil als baby al vroeg niet meer liggen (3 mnd)
• Vroeg staan, lopen, vaak overslaan van de kruipfase. Kan ook: heel laat lopen
• Vroeg brabbelen, vroeg praten in correcte zinnen
• Laat praten maar meteen grammaticaal correct
• Opvallend taalgebruik
• Vroeg leggen van verbanden: dus-redenering
• Grote leergierigheid en nieuwsgierigheid
• Opvallend goed geheugen
• Vraagt eindeloos “waarom”
• Perfectionistisch
• Uitgesproken rechtvaardigheidsgevoel en verantwoordelijkheidsgevoel
• Originele ideeën en oplossingen
• Apart gevoel voor humor, veel taalgrapjes
• Vaak buikpijn, hoofdpijn
• Speelt vaak alleen
• Draagt “andere” onderwerpen aan in de kring op school
• Zelfstandig
• Leert zichzelf lezen / rekenen / schrijven
• (Over) gevoelig
• Vaak onhandelbaar of agressief
• Moeite met leren zwemmen/fietsen
• Verschillende dingen tegelijk doen, hoog tempo

Lees ook:

Hoe herken je een hoogbegaafd kind