Leveren wij onze vrijheid en zelfbeschikking in voor digitaal gemak?

Digitaal is helemaal niet zo slim

Onlangs nam ik voor het eerst sinds tijden weer eens de bus. Mijn OV-kaart was uitgeput, dus wilde ik een kaartje kopen. De chauffeur moest lachen. ”Een kaartje? Mevrouw, tegenwoordig kunt u alleen nog pinnen.” Morrend rommelde ik in mijn tas naar mijn pinpas. En zocht naar een plek om hem in het apparaat te duwen. Weer lachte de chauffeur. ”Mevrouw, doet u niet aan contactloos betalen? Waarom niet?”
”Nou, dat zal ik u vertellen,” zei ik en maakte me op voor de zoveelste redevoering. Op de barricaden. Want als ik de kans krijg, leg ik graag uit waarom ik niet meedoe aan al die zogenaamd ‘slimme’ oplossingen. Waarom ik de contactloze pinpas en de ‘slimme’ meter geweigerd heb, wifi zoveel mogelijk beperk, TV en internet gebruik via de kabel en ‘slimme’ apparaten uitzet. Wij leveren er namelijk beetje bij beetje onze vrijheid voor in.

Monopoliepositie

Toen ik de buschauffeur had uitgelegd dat als wij meegaan in de verregaande neiging om alles zonder fysiek geld te laten verlopen, we de banken een totale monopoliepositie geven en alle beheer over geld uit handen geven, was hij om. Ja, beaamde hij, het busritje was sinds de invoering van de pinmachine zo’n 5% duurder geworden. Vijf procent extra betalen voor het gemak om met je pinpasje te mogen wapperen. Wie verdient hieraan? De bank, ten koste van de burger.

Voorbeelden

En zo zijn er vele voorbeelden te geven. Als ik een mobiele pinmachine aanschaf, en mijn therapiecliënten met pin laat betalen, betaal ik per jaar honderden euro’s aan de bank. Kosten die niet nodig zijn, en waar alleen de bank beter van wordt. Dus laat ik clienten zoveel mogelijk contant betalen. Maar als ik vervolgens mijn kas wil storten, is er in heel Delft maar één geldautomaat waar dit kan. Als deze weer eens buiten gebruik is, kan ik mijn eigen salaris niet eens storten. Zo word je gedwongen al het geldverkeer digitaal te doen – in het voordeel van de bank.

Afromen

Ja, die contactloze pas is een van de laatste stappen naar de afschaffing van contant geld. Oh, het lijkt zo makkelijk. Even met je pinpas zwaaien en je hebt je boodschappen weer betaald. Maar let op: als er echt geen contant geld meer bestaat, moet je ALLES via de bank laten lopen. Dan kun je je neefje geen tientje meer geven voor zijn verjaardag. Dat wordt dan weer een pasje dat hij verplicht bij dit of dat bedrijf uit moet geven. Dan kost elke transactie je zoveel procent extra.

Privacy en hackers

Dan heb je in potentie ook geen privacy meer: alles is in te zien of op te vragen. Waarom willen we dat de ‘slimme meter’ alle informatie over ons elektriciteitsgebruik doorgeeft aan de energieleverancier? Wie wordt daar nu echt wijzer van?
En als er een probleem is met de server, met hackers of met de stroomvoorziening, of de bank weer eens is lamgelegd door een DDos aanval, ben je helemaal de controle over je geld kwijt en kun je zelfs je boodschapjes niet meer betalen, zoals me laatst overkwam in de Albert Heijn.

Horror

En dan hebben we het nog niet over de horrorscenario’s van wat er kan gebeuren als opportunistische hackers, terroristische groeperingen of kwaadwillende mogendheden de macht over het elektriciteitsnet en het geldverkeer overnemen.

Bestandsbeheer

Nog een voorbeeld: tegenwoordig krijg ik, elke keer als ik Word open, een opvallend gele balk te zien die me uitnodigt mijn bestanden te gaan opslaan in OneDrive, een soort Cloud. Ik klik die weg, want ik schrijf boeken en artikelen en wil totale beheer over mijn teksten zelf in de hand houden. Ik wil mijn werk in eigen beheer houden, op mijn eigen fysieke computer zodat het niet gestolen kan worden en ik er altijd bij kan. Maar dat balkje keert dus elke keer als ik Word open, terug! Hoezo hardnekkig? Waarom wil Microsoft zo graag dat ik alles bij hen onderbreng? Tja… omdat ze er iets aan kunnen verdienen, natuurlijk. Mijn zogenaamde gemak (lees: overdragen van mijn controle over mijn bestanden) levert hen geld op.

Verregaande digitalisering

Maar de geleidelijke afschaffing van contant geld is niet de enige manier waarop we verleid worden onze vrijheid en privacy op te geven voor de schijn van een beetje gemak. De verregaande digitalisering van onze maatschappij is op steeds meer terreinen te merken en beperkt niet alleen onze vrijheid en privacy: het dreigt ons, en met name onze kinderen, ook te veranderen in kritiekloze, apathische, gemakzuchtige burgers die zelf niet meer nadenken.

Schrijven

Er verschijnen steeds meer artikelen, zoals ook dit artikel die laten zien dat de verregaande digitalisering ertoe leidt dat kinderen minder goed leren schrijven en studeren. Die slimme tablets maken ze in feite ‘dommer’. Hoe komt dit? Door zelf fysiek te schrijven, en leerstof in je eigen woorden om te zetten, gebruik je je brein intensiever, waardoor je stof beter tot je neemt en begrijpt. Je bent actiever in het opnemen van kennis door er motorisch mee bezig te zijn. Kinderen krijgen door het steeds jonger gebruik van tablets dus meer moeite met fijne motoriek, schrijven en leren.

Socialisering

Maar ook hun socialisering dreigt mis te gaan door het doorschieten van de digitalisering. Er zijn al onderzoeken die aangeven dat kinderen steeds meer moeite krijgen met oogcontact.  zoveel via apps en emojis dat echt, fysiek menselijk contact eng voor ze wordt. En dat begint al zeer jong. Ze zijn het niet meer gewend om echte gesprekken te voeren, gezichtsuitdrukkingen te lezen, lichaamstaal te interpreteren, energie aan te voelen. Ik zie het nog gebeuren dat er speciale trainingskampen worden opgezet in de Ardennen om pubers weer met elkaar te leren praten…

Dopaminepompje

Mijn grootste zorg als psycholoog is echter de smartphone als ”dopaminepompje”. Door alle apps en social media die verslavend werken, gaat er steeds meer energie en aandacht naar het schermpje en niet naar de echte wereld of de binnenwereld. Mensen raken verslaafd aan de ‘goed zo!’ van het omhoog gestoken duimpje, de aandacht, het bliepje.

Ik kan de keren dat ik mensen bijna heb aangereden omdat ze op hun schermpje liepen te turen in plaats van op de echte wereld te letten, niet meer op twee handen tellen. Dit heeft tot gevolg, dat het aantal verkeersslachtoffers voor het eerst in jaren weer is gaan stijgen.

Sociaal verkeer

Het ergste is, dat het sociale verkeer erdoor ondermijnd wordt. Het is te verleidelijk voor heel veel mensen om hun dopamineshotje te halen via hun smartphone. Je hoeft er immers vrijwel niks voor te doen. En de echte bevrediging van onze dopaminebehoefte via passie, sport, spel, creativiteit, menselijk contact, seks – daar moet je meer tijd, moeite en energie in investeren. Er zitten meer risico’s aan verbonden: afwijzing, mislukking, niet meteen slagen… en je moet er meer voor doen. Waarom niet meteen kiezen voor het risicoloze bevrediging via het smartphone schermpje?

Automatisering

Maar ook de steeds verder gaande automatisering is een zorgelijke ontwikkeling. Dat proces begon al in de 18e en 19e eeuw, met het ontstaan van de massaproductie en het verdwijnen van de ambachten. Mensen werden ingezet in fabrieken om als verlengstuk van machines te werken en stukjes productie te leveren, maar nooit de bevrediging te hebben van het zelf maken van een voltooid product. Waar de mens tegenwoordig nog wél nodig is om zelf na te denken en te handelen, wordt die gigantisch aan banden gelegd. Als ik bijvoorbeeld een loodgieter of timmerman van de woningbouwvereniging op bezoek krijg, werken ze met een tablet in hun hand, haastig en beperkt, want elke minuut moet verantwoord worden en er mag geen tijd (lees: geld) verspild worden.

Robotmaatschappij

Maar de laatste tijd gaat het in rap tempo nog verder: nu al zie je steeds meer diensverlenende beroepen verdwijnen door automatisering. De kassiere, de telefoniste, de receptionist, etc: allemaal worden ze vervangen door ”slimme” zelfscan kassa’s, computers (”Wilt u meer informatie over wat u nét niet bedoelt, toets 1”). Banen die zowel werknemers als klanten de mogelijkheid geven voor enige arbeidsbevrediging, sociaal contact, of service die verder gaat dan het voorgekauwde en beperkte programmaatje van de computer, zijn aan het verdwijnen. Wie wordt daar blij van? Niet de klant. Niet de werknemer, die straks thuis zit en niet weet wat hij met zichzelf aan moet – en dus maar in zijn smartphone verdwijnt.

Doorgeschoten automatisering

Door de automatisering en digitalisering worden er steeds meer fouten gemaakt die makkelijk te voorkomen zouden zijn geweest. Denk maar aan het incident op Hawai waar paniek uitbrak omdat er per ongeluk een waarschuwing voor een raketaanval werd verzonden.
Maar ook dichter bij huis liggen de voorbeelden voor het oprapen. Onlangs had ik contact met de klantenservice van mijn provider: er was een nieuwe TV ontvanger nodig. In de 4 keer dat ik contact had werden er 4 fouten gemaakt – hele domme fouten die makkelijk voorkomen hadden kunnen worden. Elke medewerker, hoewel vriendelijk, maakte na het herstellen van de fout van de vorige weer een nieuwe fout. Hoezo sufmakende straling, tablet en smartphone gebruik?

De mens ondergeschikt aan de computer

Maar het meest ongelofelijke was, dat één medewerker wilde dat ik een monteur zou laten komen om het verkeerde ontvanger te laten installeren, vervolgens weer de-installeren en terugsturen, omdat de computer mij dan pas de goede zou kunnen toewijzen. En dan weer een nieuwe monteur laten komen. Zo werkt het programma. Volkomen krankzinnig. Nadat ik dit beleefd maar pertinent weigerde en dreigde over te stappen kon de computer opeens wel coulant zijn.
Toen de piepjonge monteur kwam, was hij stomverbaasd dat ik niet alles via wifi wilde laten gaan wegens electrosmog. ”Kabels? Maar waarom toch?”
Dit soort dingen is stof voor leuke grappen in bijvoorbeeld comedy sketch shows als ”Little Britain,” maar het is in werkelijkheid toch wel zorgwekkend.

Winst en controle

Steeds minder echt contact met andere mensen, steeds minder zelf nadenken, steeds minder hoeven doen… steeds meer verdwijnen in de digitale wereld… de bedrijven alle controle over geld en intellectueel eigendom uit handen geven… steeds meer suf- en ziekmakende straling, lantarenpalen met wifi die ons in de gaten kunnen houden… Steeds minder banen voor levende mensen… Waarom zouden grote bedrijven, en uiteindelijk de regerende instanties die dit mogelijk maken en stimuleren dit allemaal eigenlijk zo graag willen? Tja, noem me cynisch… maar apathische, zieke, kritiekloze burgers die functioneren als het verlengstuk van computers, tablets en smartphones en die aan hun dopaminepompje verslaafd zijn, zijn makkelijk te bespelen en manipuleren. Daar valt makkelijk aan te verdienen. Die komen niet in actie als ze worden uitgebuit, hun maatschappij uitgehold door steeds verdergaande bezuinigingen en als hun burgerlijke vrijheden ingeperkt worden.

Matrix

Voor het doemscenario zoals in de film ”The Matrix” van burgers als slapende slaven van overkoepelende mogendheden hoeven we niet verder te kijken dan onze eigen voordeur, onze eigen energiemeter, onze eigen tablet. Het zijn in wezen geen mogendheden, autoriteiten, buitenaardse wezens of andere externe krachten die ons tot slaaf maken van onze gemakzucht. Dat doen we helemaal zelf.

Misbruik

Soms denken mensen die mijn artikelen lezen wel eens dat ik anti-digitaal ben, maar dat is zeker niet het geval. Ik ben gek op computers en gadgets, als sinds 1984 toen ik mijn eerste Commodore 64 in handen kreeg. Het internet was voor mij altijd een bron van plezier, informatie, creativiteit en mogelijkheden tot contact met mensen over de hele wereld. Echter, sinds een aantal jaar, en zeker sinds de opkomst van de draagbare computer oftewel smartphone, ben ik grote bezwaren gaan krijgen bij het overmatig gebruik ervan – en het steeds verdergaande gebruik van de mogelijkheden de bevolking te gebruiken, misleiden en manipuleren middels digitale technologie.

Zelfbeschikking

Wordt het niet eens tijd om ons leven weer zelf in de hand te nemen? Om de fysieke wereld weer te omarmen en ons fysieke lichaam weer als voertuig voor onze ervaring in te zetten? Dat prachtige lichaam, dat zo perfect gecreëerd is om onze menselijke kwaliteiten in de wereld neer te zetten… niet alleen via fysieke actie maar ook via de beleving van onze eigen echte innerlijke wereld die zo rijk is en ons in contact brengt met onze ziel en de kosmos.

Echte passie

Wij zijn geen verlangstuk van computers, we zijn levende wezens met een rijke innerlijke wereld, verbonden met moeder aarde en alles wat leeft en echt is. De fysieke wereld is er één van vreugde, passie, spanning, ja ook gevaar. Daar gaat je bloed pas van stromen. De echte wereld is prachtig, spannend, uniek, elke dag weer anders… daar kan geen verslavende tablet tegenop.