Omgaan met ouders van hoogbegaafde leerlingen

Ouders van hoogbegaafde kinderen staan te boek als lastige ouders. Ze vragen om meer of ander leermateriaal voor hun kinderen, ze willen speciale aandacht voor vermeende talenten van hun kind en begrijpen niet dat school niet direct aan al deze wensen tegemoet kan komen.

De situatie wordt nog gecompliceerder als je als leerkracht of schoolleider twijfelt over de capaciteiten van het kind, de sociale ontwikkeling of de aanpak die de ouders voorstellen. Het is geen ondenkbare situatie dat ouders twijfelen aan het welzijn van hun kind en de oorzaak zoeken in een hoge intelligentie, terwijl jij als leerkracht of schooldirecteur het kind ervaart als het zonnetje in de klas, de vriendelijke meegaande jongen die het in de groep uitstekend doet of het etterbakje dat vooral gebaat zal zijn bij een strakkere hand van zijn ouders.

Wat kun je in die gevallen doen? 
Hoe ga je om met ouders van hoogbegaafde leerlingen, (vermeende) hoogintelligente kinderen?

Allereerst is het goed om je te realiseren dat het beeld dat ouders en school van een kind hebben, sterk uiteen kan lopen. Hiervoor zijn twee verklaringen.

1. Er is een wezenlijk verschil tussen school en thuis, met name wat betreft de doelstellingen, taken, situaties en beperkingen. Scholen richten zich in de eerste plaats op schoolprestaties, op cognitieve ontwikkeling, en pas in de tweede plaats op sociale ontwikkeling. In de thuissituatie is dit net andersom. Daar ligt de nadruk in de eerste plaats op de sociaal emotionele ontwikkeling en pas in de tweede plaats op schoolprestaties. Hierdoor is het voorstelbaar dat de problemen die zich uiten in de sociaal emotionele ontwikkeling zoals gedragsveranderingen (buikpijn, slecht kunnen slapen, agressief of juist teruggetrokken gedrag) of psychische of somatische klachten in een eerder stadium thuis gezien worden dan op school. Het feit dat school en ouders een ander beeld van het kind hebben, komt dus niet omdat één van beide het verkeerd ziet maar omdat school en ouders iets anders zien.
2. Het is heel gebruikelijk dat de eerste signalen dat het kind niet lekker in zijn vel zit op school, er thuis uitkomen. Thuis is voor een kind de veiligste plek. Het is de plaats waar het zichzelf kan zijn en zich niet hoeft aan te passen aan leeftijdsgenootjes. In zo’n veilige omgeving is het voor een kind veel gemakkelijker om gevoelens van onvrede, boosheid of verdriet te laten merken. Thuis is het ook veel makkelijker om te laten merken dat je buikpijn hebt. Bovendien kan een signaal van “niet lekker in je vel zitten” zoals slecht slapen alleen thuis zichtbaar worden. Op school kan je in dat laatste geval hooguit opmerken dat het kind minder fit is.

Maar goed, dan komt een ouder bij je en spreekt het vermoeden van hoogbegaafdheid uit. Ondanks het feit dat jij je realiseert dat jouw beeld van het kind en dat van de ouders sterk uiteen kunnen lopen, heb je zo je twijfels over de hoge intelligentie van dit kind. Hieronder een aantal tips om hiermee om te gaan.

Neem de ouders serieus. Over het algemeen stappen ouders niet direct naar school toe zodra zij een verandering in het gedrag van hun kind zien. Als het gedrag thuis verandert, bijvoorbeeld omdat het kind depressief, agressief of teruggetrokken gedrag gaat vertonen, zullen ouders op zoek gaan naar een oorzaak. Ze struinen het Internet af, gaan te rade bij vrienden en kennissen en lezen boeken over problemen die lijken op de problemen die zij met hun kind ervaren. Daarbij stuiten ze soms op het label hoogbegaafdheid. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, is dit een label dat ouders over het algemeen niet snel op hun eigen kind zullen plakken. Hoogbegaafdheid of hoge intelligentie klinkt toch een beetje als “beter zijn dan een ander”. En daar houden wij in Nederland niet van. Ouders die naar de leerkracht toestappen omdat zij vermoeden dat hun kind hoogbegaafd is doen dit over het algemeen alleen omdat er zich serieuze problemen voordoen. Problemen die niet op een andere manier te verklaren zijn en waarvoor in de thuissituatie geen oplossing te vinden is.

Doe een oprechte poging om erachter te komen of de ouders gelijk hebben over de intelligentie van hun kind. De gemakkelijkste en minst kostbare manier is door het kind extra uitdaging in de leerstof te bieden en te kijken of het kind hiervan opknapt. Op een van de scholen waar ik hielp om beleid voor hoogbegaafde leerlingen op te zetten, kwam bijvoorbeeld Jeroen ter sprake. Jeroen was vier. Na een aantal maanden in groep 1 besprak zijn moeder haar zorgen over het angstige gedrag dat Jeroen ontwikkelde. Zij vroeg zich af of Jeroen misschien een ontwikkelingsvoorsprong had. Omdat zijn leerkracht hiervan in de klas niets merkte, bracht zij Jeroen ter sprake in de werkgroep hoogbegaafdheid. Na een korte bespreking kwamen wij tot de conclusie dat de gemakkelijkste manier zou zijn om Jeroen een tijdje als een 2e-groeper te behandelen zodat hij meer uitdagende werkjes zou kunnen doen. Binnen twee weken zagen ouders thuis een spectaculaire afname van de angst van hun zoontje. Het intelligentieonderzoek dat op initiatief van de ouders werd uitgevoerd, bevestigde dat de Jeroen een zeer hoog IQ had.

Als het op jullie school gebruikelijk is om kinderen te toetsen, kan het ook een oplossing zijn om een kind ‘door te toetsen’. Dit houdt in dat je een kind achter elkaar (methode)toetsen laat maken en doorgaat met toetsen zolang het kind op een gemiddeld niveau of hoger presteert op een toets. Pas als je lesstof bereikt hebt waarop het kind lager dan gemiddeld gaat scoren concludeer je dat dit het niveau is waarop het kind functioneert. Hiermee kun je nagaan of het kind al dan niet een voorsprong heeft ten opzichten van klasgenootjes.

Blijf je twijfelen over de intelligentie van het kind dan is het aan te raden om een intelligentieonderzoek te laten uitvoeren. Houd er daarbij rekening mee dat niet alle orthopedagogen even goed op de hoogte zijn van de specifieke aandachtspunten die van belang zijn bij het diagnosticeren van hoge intelligentie bij kinderen die onderpresteren. Laat het kind dus bij voorkeur testen door iemand met verstand van hoogbegaafdheid om toekomstige discussies met ouders over de kwaliteit van de diagnose te voorkomen.

Als blijkt dat het kind inderdaad een hoge intelligentie heeft, kom je in een fase waarin ouders verwachten dat de school hier iets mee doet. Hoe ga je dan verder?

Sta ervoor open dat de ouders veel meer weten over hoogbegaafdheid dan jij zelf. Ervaar dit vooral niet als een tekortkoming van je zelf. Je kunt als leerkracht, docent of schooldirecteur immers nooit op de hoogte zijn van alle vormen van leerproblemen. De meeste ouders verwachten dit ook helemaal niet van je. Het enige dat ze van je vragen is de bereidheid om je te verdiepen in de specifieke problematiek van een kind. Maak daarom gebruik van de kennis die ouders in huis hebben. Gebruik hen als bron van informatie. Vraag om de titel van een goed boek over hoogbegaafdheid. Of een geschikte website. Voel je niet bedreigd maar zie de kennis van de ouders als een mooie manier om je zelf te ontwikkelen op dit gebied.

Houd een zeer regelmatig contact met de ouders over de stappen die je onderneemt om het onderwijsaanbod voor hun kind te optimaliseren.Dit geeft je de mogelijkheid om informatie uit te wisselen over de stand van zaken thuis en op school. Het bevordert het opbouwen van een soort bondgenootschap waarin ouders en school kunnen samenwerken om het welzijn en het gevoel van eigenwaarde van het kind te stimuleren. Bovendien stellen dergelijke regelmatige gesprekken ouders gerust, wat maakt dat ze minder “lastig” zullen zijn.

Als er verschillen blijven in wat school ziet en wat ouders zien kan het een oplossing zijn om het kind zelf in de gesprekken tussen school en ouders te betrekken. Probeer in deze gesprekken te achterhalen wat het kind zelf ervaart, wat de waarneming van het kind is, los van de interpretaties van de ouders. Klopt de waarneming van het kind met wat jij ziet in de klas? Of interpreteert het kind dingen die gebeuren op een voor hem negatieve wijze, en kan een verhelderend gesprek hierover al helpen? Zo kan bijvoorbeeld blijken dat een kind het gevoel heeft dat hij van jou niet genoeg tijd krijgt voor zijn verrijkingsopdrachten terwijl jij in de groep ziet dat hij zelf kiest voor meedoen met de groep. Als dit helder wordt in een gesprek waarbij de ouders aanwezig zijn, voorkom je welles-nietes-discussies over wat het kind wel of niet ervaart.

Betrek ouders in een vroeg stadium bij de activiteiten die de school ontwikkelt op het gebied van hoogbegaafdheid. Informatie en communicatie kunnen ervoor zorgen dat er geen misverstanden ontstaan. Bovendien zorgt het ervoor dat er geen verschillen in verwachtingen en daarmee teleurstellingen ontstaan bij ouders die misschien veel hogere verwachtingen hebben van wat er voor hun kind gedaan kan worden dan de school reëel gezien kan waar maken.

Overweeg om ouders te betrekken bij pogingen om programma’s voor hoogbegaafde kinderen op te zetten. De bereidheid om zich in te spannen voor de school als het gaat om het tot stand brengen van lesprogramma’s, lespakketten of verrijkingsmaterialen voor hoogbegaafde kinderen is bij ouders van hoogbegaafde kinderen vaak heel groot. Zij zien het belang van dergelijke materialen of programma’s, en zien meestal ook dat het ontwikkelen hiervan zoveel tijd kost dat het voor individuele leerkrachten heel moeilijk is om naast hun normale taak te doen. Ouders van hoogbegaafde kinderen hebben vaak een hoop kennis in huis die prima van pas kan komen bij het opzetten van dergelijke programma’s. Zo trof ik ooit een school waar van zo’n zes kinderen bekend was dat ze hoogbegaafd waren. In overleg met de school ontwikkelden een aantal van hun ouders een reeks verrijkingslessen. Zij boden bovendien aan deze verrijkinglessen ook bij toerbeurt te geven. Voor de school was dit een geweldige kans om met beperkte eigen inzet en middelen elke vrijdagmiddag een verrijkingsklasje te kunnen aanbieden dat zeer waardevol en stimulerend bleek te zijn.

Overweeg schoolbeleid te ontwikkelen voor (hoog)begaafde kinderen. Een dergelijk beleid heeft de meeste waarde voor de school, de onderwijsgevenden en de leerlingen als het op zo’n manier tot stand komt dat:

• de kennis over hoogbegaafdheid van alle leerkrachten/docenten over het onderwerp toeneemt. Hierdoor is er meer kans dat (hoog)begaafde kinderen worden herkend en onderwijs krijgen dat bij hun capaciteiten past.
• het team een gezamenlijke visie ontwikkelt op hoogbegaafdheid, passend bij jullie eigen school. Zo voorkom je dat elke individuele leerkracht het wiel opnieuw moet uitvinden. Bovendien vermijd je dat er beleid komt dat niet gedragen wordt door de mensen voor de klas en dat individuele ouders zoveel sturing geven aan het onderwijsaanbod van hun kind dat zij als het ware het schoolbeleid bepalen.
• Veel succes!