Wordt een hoogbegaafd kind ook echt uitgedaagd op school?
Enkele kenmerken van hoogbegaafde onderpresteerders:
- hebben een gebrek aan zelfvertrouwen
- zijn faalangstig
- zijn bang voor succes
- missen academische vaardigheden
- tonen geen volharding
- hebben moeilijkheden om doelgericht te werken
- hebben een negatief zelfbeeld
- hebben een enorme nood aan aandacht
- vermijden verantwoordelijkheid
- hebben vaak het gevoel waardeloos te zijn
- vermijden competitie
- hebben negatieve gedachtepatronen: ze achten zichzelf weinig intelligent ondanks testresultaten en/of voelen zich incapabel om te kunnen slagen ondanks hun hoge intelligentie.
Wanneer ontstaat doorgaans onderpresteren?
“De primaire factor voor onderpresteren bij hoogbegaafde leerlingen blijkt een gemis aan erkenning en ondersteuning van hun intellectuele potentieel gedurende hun eerste schooljaren te zijn.”
Indien hoogintelligente kinderen van jongs af aan onvoldoende academische uitdagingen aangeboden krijgen, vinden ze hun werk vaak te makkelijk, raken ze verveeld, ontwikkelen ze ontoereikende werkmethoden en hebben ze vaak negatieve gevoelens naar de school toe. Onderpresteren is een logische reactie op wat zij als niet lonend werk ervaren. Dezelfde leerlingen die op school niet gemotiveerd geraken, tonen vaak wel een hoge intrinsieke motivatie wanneer het over hun interessegebieden buiten de school om gaat. Wanneer de inhoud van de leerstof echter wel gewaagd is aan het potentieel en de mogelijkheden van het kind én voldoende uitdaging biedt, komt het hoge motivatieniveau, dat van nature aanwezig is, ook op school tot uiting.
Het gaat eerst vanzelf… en dan loopt het mis
In hun vroege schooljaren slagen hoogbegaafde kinderen er door hun intelligentie in om schoolwerk tot een goed einde te brengen zonder dat ze daarbij ontdekken wat het woordje ‘werk’ werkelijk inhoudt. Geregeld komt het voor dat ze nagenoeg al het materiaal dat in de eerste graad wordt aangeboden al onder de knie hebben nog voor ze naar de lagere school gaan. Deze situatie zet zich voort gedurende hun jaren op de basisschool, waardoor zij zich terecht én voortdurend vervelen op school. Spijtig genoeg leren ze dat schoolwerk verwerken iets is dat zonder moeite gebeurt en leren ze zichzelf geen leerstrategieën aan.
Later, op het moment dat ze eindelijk geconfronteerd worden met uitdagende leerstof, merken ze dat ze nooit geleerd hebben om te studeren of door te zetten.
En… weg met het zelfvertrouwen!
Het is voor deze leerlingen moeilijk om zelfvertrouwen op te bouwen, aangezien ze nooit geleerd hebben hoe het voelt om iets te bereiken door er echt moeite voor te doen. Het is belangrijk dat kinderen al vroeg leren dat er een verband is tussen de door hen geleverde inspanning en het resultaat dat ze daardoor kunnen bekomen.
De kennis van dit verband brengt een gevoel van interne controle met zich mee en dit gevoel maakt het verschil tussen presterende leerlingen en onderpresteerders.Het is pas door het accepteren en overwinnen van uitdagingen, dat men zelfvertrouwen opbouwt.De mogelijkheid om zelfvertrouwen op te bouwen op leergebied werd onderpresteerders ontzegd, aangezien ze nooit kennis gemaakt hebben met het verband tussen proces en resultaat, tussen inspanning leveren en iets bereiken.
Tevens leren ze gedurende hun schoolcarrière niet wat leren ís; andere leerlingen leren dit daarentegen wel na verloop van tijd, omdat ze noodgedwongen leren om zich in te zetten voor een leerdoel. Deze hoogbegaafde leerlingen leren ook niet wat het is om te moeten wedijveren met anderen, wat een ander belangrijk proces is in het opbouwen van studievaardigheden.
Onder de povere studiegewoonten, de zwakke vaardigheden, het gebrek aan organisatie en de verdedigingstechnieken die ze zichzelf eigen gemaakt hebben, zit een gevoel van gebrek aan zelfcontrole over hun studie successen. Onderpresteerders geloven vaak niet dat ze hun doelen zouden kunnen bereiken mits ze harder zouden werken, ook al geven ze meteen toe dat gebrek aan inspanning de oorzaak is van hun probleem.
Gevolgen:
Hoogbegaafde kinderen die dit meemaken geraken gevangen in de neerwaartse spiraal van het onderpresteren. Hoe langer deze spiraal doorgaat, hoe minder capabel ze zich voelen. Ze willen het wel beter doen, maar weten niet hoe. Ze missen belangrijke leervaardigheden en soms hebben ze kennisgaten. Hun faalangst vergroot. Ze geloven steeds minder in hun eigen doeltreffendheid. Ze gaan zich hulpelozer en moedelozer voelen naarmate het gat tussen waar ze zich bevinden en waar ze zich zouden moeten bevinden wijder wordt. Aanhoudend lage cijfers leiden ertoe dat ze steeds lagere verwachtingen krijgen van zichzelf. Deze lage verwachtingen leiden op hun beurt weer tot steeds minder presteren. De druk om uit te blinken of te slagen resulteert enkel in een gedragspatroon dat er, bewust of onbewust, op toegespitst is om het zwakke zelfbeeld, dat bedreigt wordt door faalangst, te beschermen.De neerwaartse spiraal van het onderpresteren mondt uit in een staat van passiviteit die het probleem doet voortduren.
Onderpresteren voedt zichzelf en blijft groeien tot iets of iemand toevallig of doelgericht tussenkomt en er voor zorgt dat de spiraal weer omhoog kan gaan. Het is van belang dat leerkrachten en ouders, die er aan werken om het onderpresteren van hun leerling en kind om te keren, zich realiseren dat er geen korte termijn oplossing voor onderpresteren bestaat.
Kan je dan wel iets doen?
De meest efficiënte benadering om leerlingen te helpen om meer gemotiveerd te geraken en te streven naar goede schoolresultaten, is die waarin men de leerlingen eerst en vooral uitlegt hoe deze motivationele dynamiek werkt en onderpresteren veroorzaakt. Daarna kan er in team met de leerling, leerkrachten en ouders een geschikte aanpak van het leerprobleem besproken worden.
Onderpresteerders volgens het Landelijk Informatiepunt (hoog)begaafdheid :
(Hoog)begaafde leerlingen beschikken over de potentie om hoge prestaties te leveren. Toch komt dit niet altijd tot uiting. Kennis van mogelijke kenmerken van (hoog)begaafde onderpresteerders is daarom van belang ten behoeve van de signalering van deze leerlingen.
Wetende dat (hoog)begaafde leerlingen goed en snel kunnen leren, verwacht je eigenlijk dat er op school weinig tot geen problemen zullen optreden. Dat geldt echter niet voor alle (hoog-)begaafde leerlingen. Omdat zij in het huidige onderwijs vaak niet op niveau worden aangespro-ken, lopen ze een groot risico om gedemotiveerd te raken, met gedragsproblemen en onderpresteren als gevolg (Doornekamp, Drent en Bronkhorst, 1999). Het is dan ook belangrijk deze leerlingen zo snel mogelijk te signaleren, zodat deze problemen zoveel mogelijk voorkomen en opgelost kunnen worden.Door verschillende auteurs zijn kenmerken van deze zogenaamde (hoog)begaafde onderpresteerders beschreven.
Kenmerken van hoogbegaafde onderpresteerders
1. Grote en uitzonderlijke kennis
Onderpresterende (hoog)begaafde leerlingen hebben vaak kennis die nog niet in de groep is behandeld en een grote algemene ontwikkeling.
2. Grote interesse
Onderpresterende (hoog)begaafde leerlingen hebben op veel gebieden belangstelling en ze houden ervan om dingen te onderzoeken, bijvoorbeeld door in hun vrije tijd veel te lezen of op een andere manier informatie te verzamelen. Als een onderwerp (dat vaak wat moeilijker is) hun interesse heeft, begrijpen en onthouden ze veel.
3. Wisselend schoolwerk (bekijken in relatie tot kenmerk 7)
Onderpresterende (hoog)begaafde leerlingen laten vaak wisselend schoolwerk zien: afnemende prestaties (zie kenmerk 7) maar bij ingewikkelde vragen juist wel het goede antwoord weten, mondeling beter presteren dan schriftelijk en beter uit de verf komen bij individueel onderwijs op maat dan bij het regulier groepsonderwijs.
4. Positief thuiswerk
Onderpresterende (hoog)begaafde leerlingen werken thuis vaak verder aan zelfgekozen schoolprojecten en ontwikkelen thuis op eigen initiatief allerlei activiteiten.
5. Grote verbeelding
Onderpresterende (hoog)begaafde leerlingen hebben vaak een levendige, grote verbeelding en zijn creatief.
6. Hoge mate van sensitiviteit
Onderpresterende (hoog)begaafde leerlingen geven vaak blijk van een enorme sensitiviteit: ten opzichte van zichzelf, maar ook van anderen.
7. Afnemende schoolprestaties
(bekijken in relatie tot kenmerk 3) Opvallend is dat de schoolprestaties van onderpresterende (hoog)begaafde leerlingen afnemen; ze presteren (vooral in schriftelijk werk) beneden niveau, in elk geval beneden hun eigen niveau, maar soms zelf ook beneden groepsniveau. Vaak schrijven ze slordig, houden ze niet van instampen en inprenten, missen ze leerinhouden en instructiemomenten en zijn ze slechts selectief enthousiast: wel voor nieuwe onderwerpen, niet voor uitwerkingen.
8. Negatief gedrag
In de klas vertonen onderpresterende (hoog)begaafde leerlingen vaak negatief gedrag; ze zijn lastig en onaangepast, vragen steeds om aandacht, vervelen zich, dromen weg en wijzen pogingen van de leraar om zich aan de groepsnormen te conformeren, af.
9. Haperende sociaal-emotionele ontwikkeling
Onderpresterende (hoog)begaafde leerlingen zijn vaak ontevreden over zichzelf en de verrichte werkzaamheden, vermijden nieuwe activiteiten uit angst voor mislukking, hebben minderwaardigheidsgevoelens, zijn wantrouwend of onverschillig en doen niet graag mee aan groepsactiviteiten, zijn minder populair bij leeftijds-genootjes en zoeken vriendjes onder gelijkgestemden.
10. Geringe taakgerichtheid
Onderpresterende (hoog)begaafde leerlingen zijn vaak weinig taakgericht. Ze hebben een laag werktempo, hebben hun huiswerk vaak niet af, stellen zichzelf onrealistische doelen, zijn snel afgeleid, vergeetachtig en/of impulsief, hebben geen duidelijk leertraject voor ogen, hebben een korte spanningsboog, voelen zich hulpeloos, willen niet geholpen worden en willen zelfstandig zijn.
11. Negatieve houding
Onderpresterende (hoog)begaafde leerlingen hebben vaak een wisselende motivatie, hebben een hekel aan routine, verzetten zich tegen autoriteit, nemen geen verantwoordelijkheid voor hun eigen daden en staan onverschillig of afwijzend tegenover de school.
Bewaar voor later op Pinterest:
Meer lezen over hoogbegaafdheid? :
- Hoogbegaafdheid: probleem of talent?
- Als je vermoedt dat je kind hoogbegaafd is
- Hoe herken je een hoogbegaafd kind?
- Omgaan met ouders van hoogbegaafde leerlingen
- Over de hoogbegaafde en hoogsensitieve leerling
- Hoogbegaafde kinderen- een lastige groep op school?
- Hoogbegaafde kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong
- Hoogbegaafd en hooggevoelig zelftest
Heb je misschien ook tips voor hoogbegaafde volwassenen? Ik ben hoogbegaafd en hooggevoelig (HSS en niet HSP). Ik heb als kind geleefd naar de verwachtingen van hoogbegaafden, maar ben in de puberteit gaan rebelleren tegen dit label. Het voelde als een stigma; een beperking alleen gericht op ratio en mind. Ik ben een aantal jaar uitgevallen en mijn afstand tot de arbeidsmarkt (zoals ze dat zo mooi noemen) wordt groter, niet kleiner. Alles ging me tot ver in de 20 gemakkelijk af, maar het begon af te brokkelen (door omstandigheden, maar niet alleen daardoor) en ik werd er steeds onzekerder van. Goedbedoelde hulp voelt als druk, omdat het vaak mensen betreft die hun taak uitvoeren zonder dat ze werkelijk begrijpen wat ik nodig heb. Ik kan het ze zelf niet goed duidelijk maken. Het voelt als brood halen bij de slager, maar ik moet natuurlijk naar de bakker! Wat zou goede begeleiding kunnen zijn?
Eens met Luc en Sensor: het zgn. ‘onderpresteren’ van hoogbegaafden zegt alles over ons niet passende onderwijs, dat gericht is op prestaties, competitie, met name cognitief leren en het werken in groepen. En leerstrategieën, die moet je zelf maar uitvinden. Ons onderwijs is al helemáál niet gericht op wat het kind of de jongere zélf wil leren en waar het innerlijk toe gedreven is en wordt: een groot gemis in mijn optiek! Kijk eens naar de Argentijnse documentaire “La Educación Prohibida” die een pleidooi voert voor onderwijs vanuit het hart, voor onszelf en voor onze planeet. Dáár zou ons onderwijs naartoe moeten: gericht op persoonlijke ontwikkeling en groei, ook en juist in bewustzijn. Gelukkig zijn er steeds meer initiatieven in die richting in het onderwijs (democratische scholen, IBBO scholen, Lumiar scholen, Agora, School of Understanding, etc).
https://youtu.be/-1Y9OqSJKCc
https://youtu.be/TIRDfEi8peQ
Niet mee eens. We moeten kinderen en volwassen laten leren wat ze leuk vinden. Niet leren om maar in de maatschappij te passen.
Helemaal mee eens, Luc!
Leuk jezelf tegen te komen in dit artikel, helaas hadden ze in mijn tijd geen idee wat dit inhield en heeft dat geresulteerd in laag betaald werk, en lage functies met 0% uitdaging.
Ik herken alle minpunten die de auteur noemt en besef dat het onderpresteren inderdaad een houding is “om niet”. Door te onderpresteren vermijd je lekker alle pijnpunten – die ik nu leerpunten zou willen noemen – en kan niemand je wat maken! Het stemt me verdrietig dat het zo gelopen is…
… en toch: dankzij de “School van het leven” zit ik vol in een bewustwordings- en transformatieproces dat mij o.a. bewust heeft gemaakt van mijn angsten. En zo werd ook deze kwestie zichtbaar en herleidbaar. En ook deze kwestie wordt met compassie geaccepteerd, bewust gemaakt en ontward.
Ik ben zo positief om te beseffen dat als zich datgene aandient dat echt de moeite waard is voor mij en waarvan ik 150% aanvoel dat het voor mij bedoeld is, dat ik dan alle pijnpunten zal omkeren en vanuit mijn innerlijke kracht, authentieke leiding en liefdevolle verantwoordelijkheid zal doen wat ik moet doen. Just like that…
Goed om te lezen dat er ook aandacht is voor de gevoelige kanten van hoogbegaafden! Mijns inziens kijken velen vooral naar de leerprestaties en de cognitieve kwaliteiten. In mijn pianolespraktijk heb ik een aantal (hoog- en meer)begaafde leerlingen en zonder uitzondering stellen ze hoge eisen aan zichzelf. Opvallend vind ik daarbij, dat ze (vaak al op jonge leeftijd) zichzelf nauwelijks tijd gunnen om eens rustig te kijken en te oefenen. Muziek maken biedt gevoelig begaafden, zoals ik ze liever noem, een uitgelezen kans om leerstrategieën te ontwikkelen, doorzettingsvermogen en zelfvertrouwen. Ik geniet er iedere keer weer van, als ik de voldoening op de gezichtjes zie wanneer het gelukt is.
En dan maar hopen dat je ooit iemand tegenkomt die je helpt t weer op te pakken……….gelukkig kun je met de ´Levensschool´ ook nog ver komen.
Grappig om lezen allemaal en zo herkenbaar.Ikzelf had eigenlijk weinig last van dat gevoel van “onderpresteren” en ook al dacht de maatschappij van wel,’t kon me niet echt deren. ‘k Voelde duidelijk dat dit hun visie was en als (toenamlige) rasechte indigo konden ze voor mij part letterlijk ontploffen. Op één of ander manier wist ik dat dit gegeven van weinig invloed zou zijn op men verdere leven. Zowel men ouders als schoolverantwoordelijken wisten geen raad met me. Ze wisten tot wat ik in staat was maar ‘k vertikte het om naar hun pijpen te dansen (ook later)Het eindresultaat was geen diploma of getuigschrift en toen ik later allerlei cursussen volgde ivm spiritualitet en slaagde, weigerde ik pertinent de verkregen getuigschriften of weigerde aan examens deel te nemen net zoals op school. Nu zoveel jaren later durf ik nog steeds dezelfde houding aan te nemen op men werk ook al ben ik daar leidinggevende aan een hele groep van mensen in de chemische sector dewelke zeer goed betaald. Bv, men wil collega’s screnen, zogenaamd om hun kennis te testen en dan eventueel te bevorderen…en zij falen. Wel, dan kan ik het niet laten om te vragen diezelfde testen te ondergaan om te zien of ze niet te zwaar zijn…resultaat, ‘k haal per ongeluk nul!! En zo verlopen na verloop van tijd diezelfde testen zoals het hoort voor de betrokkenen en is hun bevordering een feit (omdat zij dit ook verdienen)Maw. Wees gewoon jezelf en laat maatschappelijk normen hoogstens een richtlijn zijn voor als je de weg even kwijt bent. Geloof in je eigen kunnen en weet dat net zoals bij ouders de kinderen de ware leermeesters voor hen zijn. Zij verleggen de maatstaven voor de maatschappij van morgen. Geef hen liefde, waardering en heb geloof in hun eigen kunnen. Zij zullen het redden op manieren die voor ouders en opvoeders allerhande een raadsel zullen blijven. Schenk hen simpelweg vertrouwen en stabilliteit en wonderen zullen zich ontvouwen. So be it
Bij mij op de lagere school werd ik compleet over het hoofd gezien, terwijl ik meestal alle antwoorden al wist. Als een leraar niet weet wat ie met je aanmoet, wat doet ie dan? In mijn geval lieten ze me gewoon terugtrekken uit de lessen (die duurden LANG……..) Ik ging boeken lezen onder de les. Op zich een teken aan de wand dat er misschien iets is 😆 ik ben later (en nog) tegen alle minpunten aangelopen die de auteur op een rijtje zet. faalangst; geen zelfvertrouwen, geen idee van eigen capaciteiten. Omdat ik veel vrij snel kan leren niet geleerd om me ergens echt doelmatig voor in te spannen over een langere termijn etc etc . Ben het nog steeds aan het leren :0
Dat mensen niet weten wat ze met je aanmoeten, had ik op de kleuterschool al.
Kan er nu wel om lachen.
Zo’n spagaat waarin een leraar dan terecht komt.
En ik natuurlijk Antje bijdehandje.
😀 😀
Ik schijn “ongrijpbaar” te zijn.
Het zal mijn sterrenbeeld vissen wel zijn.
Zoals in het artikel staat, ouders en leerkrachten hebben daarin een rol op te nemen. Maar ook de school. Bij ons op school werd standaard een trimester leren leren gegeven aan de kinderen bij de overgang van lager naar hoger en dat was wel nodig.
En het benadrukt nog eens dat er nood is aan een minder rigide school met meer ruimte voor de individuele ontplooiiing van een kind. Maar dat is heel moeilijk als je naar klasjes gaat van 30-35 leerlingen. Ik weet niet hoe dat in Nederland zit, maar in België is er in bepaalde streken echt een schrijnend tekort aan scholen, met grote overbevolkte scholen en klassen tot gevolg.