Ouder zijn van een begaafd kind

Opgroeien als Begaafd Kind is Niet Makkelijk

 Tot dit stuk werd ik geïnspireerd door een artikel in The New Yorker met de titel: Prairie Fire, dat ging over de zelfmoord van een vroeg-adolescente, begaafde jongen. Zijn dood kwam als een volstrekte verrassing voor iedereen die hem kende. Zijn ouders kwamen op een dag thuis en ontdekten dat hij een eind aan z’n leven had gemaakt. Er was geen briefje, geen tekenen die er op wezen – hij was juist die dag nog vol plannen geweest voor zijn toekomst.Ik las dit verhaal met nog wat meer aandacht omdat de naam van Linda Silverman werd genoemd als iemand die de jongen goed had gekend en met de ouders gewerkt had aan het ontwikkelen van zijn buitengewone talenten. Linda Silverman leidde de conferentie over begaafdheid waar ik een paar jaar geleden de centrale gastspreker was, dus ik vond het extra naar te bedenken wat deze gebeurtenis ook op haar voor impact moet hebben gehad. Ze maakt zich zeer verdienstelijk met het helpen van ouders met begaafde kinderen nu de meeste scholen hun programma’s voor deze kinderen hebben laten vallen.

Ik raakte hierbij betrokken omdat ik haar werk tegenkwam toen ik voor het eerst op zoek ging naar het begrip “gevoeligheid” in de literatuur op het gebied van sociale studies. Linda is ervan overtuigd dat alle begaafde kinderen hooggevoelig zijn, en wellicht ook andersom. Ik schreef over gevoeligheid en begaafdheid in de derde online uitgave van Comfort Zone, dus ik zal dat hier niet herhalen. Maar mijn gedachten gingen steeds terug naar dit artikel over deze zelfmoord, dus dacht ik dat het misschien de moeite waard was om wat meer te schrijven over het onderwerp van problemen van hoogsensitieve kinderen die opvallen door hun begaafdheid.

Een obsessie met begaafdheid

Elaine Aron
Psychologe Elaine Aron: het boegbeeld van de HSP’s

In mijn toespraak voor de conferentie over begaafdheid vertelde ik mijn toehoorders dat ik eigenlijk wel blij was dat ik het begaafd zijn van hooggevoelige kinderen over het hoofd had gezien toen ik over ze ging schrijven. Wel wat ironisch, omdat mijn studie naar gevoeligheid juist daar begonnen was. Maar ik denk dat ik, als klinisch psycholoog, altijd meer bezorgd was over hun emotioneel welzijn. Per slot van rekening heeft begaafdheid een stevig draagvlak nodig in een sterke persoonlijkheid. De ouders van begaafde kinderen voeden deze kinderen vaak goed op, maar ik heb teveel gevoelige cliënten gehad die begaafd waren maar te zeer uit evenwicht om hun talenten ooit te kunnen laten zien, omdat hun ouders en onderwijzers geen idee hadden hoe ze om moesten gaan met de speciale behoeftes van een hooggevoelig kind. Daarom focuste ik in mijn boek en in mijn toespraak op hun emotionele leven en op wat ouders kunnen doen om ze te helpen om te gaan met een teveel aan prikkels en emotioneel prikkelende situaties, zoals bijvoorbeeld feestjes, pestkoppen, vakanties, verhuizen, “gecorrigeerd” worden (straffen is uit!) en perfectionisme)

Vanwege de vreemde toon van het artikel in The New Yorker realiseerde ik me echter dat zelfs met de best bedoelende ouders, een begaafd kind kwetsbaar is voor de gevolgen van de collectieve obsessie die onze cultuur met ze heeft. Begaafde mensen en genieën zijn eigenaardig, fascinerend en in het bezit van iets begerenswaardigs. Ze zijn bijna beroemdheden. In ieder geval een curiositeit. Net als bij een atleet of een racepaard of een “ster”, willen we van ze zien hoe ver ze kunnen gaan, hoe snel ze de top kunnen bereiken. Dat is niet alleen nieuwsgierigheid, maar ook wel medeleven, denk ik. Hoe afschuwelijk moet het niet zijn om een talent te hebben en dat niet tot uitdrukking te kunnen brengen. Hoeveel Beethovens of Einsteins zijn er geboren in Soedanese vluchtelingenkampen of in de straten van Calcutta, zonder ooit weet te hebben van hun talenten? En evenzo, hoeveel Seabiscuits hebben hun leven geleefd als trekpaard? We zijn blij als getalenteerden hun talenten kunnen laten zien, maar we weten ook dat we die speciale wezens nodig hebben. We bewonderen ze. Ook wij hebben, en vaak op een bijzondere manier, profijt van wat het ook maar is wat ze kunnen.

Seabiscuit was een beroemd racepaard uit de Verenigde Staten. Seabiscuit werd een van de grootste kampioenen ooit.
Seabiscuit was een beroemd racepaard uit de Verenigde Staten. Seabiscuit werd een van de grootste kampioenen ooit.

Dus wat betekent het om collectief een obsessie te hebben met begaafdheid en wat heeft dat te maken met hooggevoelige kinderen? Elders heb ik het gehad over obsessies als problemen waar we zeer sterke gevoelens bij hebben. Interessant is dat hele culturen een obsessie kunnen hebben, vandaar de “collectieve obsessie”. En aan de wortels van de meeste obsessies, persoonlijk of collectief, ligt een archetype, waar ik ook over geschreven heb

In het kort gezegd is een archetype een aangeboren, latent aanwezig organisatiestructuur in de hersenen. Als er de juiste omstandigheden voor zijn, omstandigheden die het archetype ontlokken, beginnen we ideeën en gevoelens te krijgen die typerend zijn voor de meeste mensen in die positie. Hechting is feitelijk een voorbeeld van een archetype. Vanaf dat we geboren worden, zien we onze moeder en beginnen we bij haar in de buurt te willen zijn, naar haar te lachen en door haar vastgehouden te worden. We voelen ons enorm gerustgesteld door haar aanwezigheid en van streek door haar afwezigheid. Het is niet alleen maar zo dat zij ons voedt – kinderen die door machines gevoed worden hechten zich daar niet aan! Dit archetype betekent dat we een band aangaan met een ander menselijk wezen, met name met iemand die genegen is voor ons te zorgen.

Ik denk dat onze collectieve obsessie wat begaafde kinderen betreft ons in het gebied brengt van het archetype van het Goddelijk Kind. Het organiserende idee achter het Goddelijke Kind vinden we in veel culturen op een of andere manier terug; bijvoorbeeld Mozes, Christus, Krishna, Koning Arthur en Hiawatha. Hun kindertijd fascineert ons bijna net zo als hun volwassenheid. Bij hun geboorte waren er speciale tekenen (zoals ouders van begaafde kinderen hun begaafdheid vaak in de eerste dagen van zijn leven opmerken), wat een sterk gevoel geeft van dat ze werden geboren om een belangrijke missie te volbrengen, of zelfs het werk van God te doen. In hen wordt onze hoop op redding geboren uit de problemen die we niet zelf kunnen oplossen. Bij het archetype hoort ook dat het kind opgejaagd wordt door jaloerse, slechte mensen, zo wordt onze hoop altijd bedreigd door ons eigen beperkte denken. Dus wordt het kind in het geheim grootgebracht (onderricht aan huis), totdat hij tevoorschijn komt en laat zien wie hij is. Naar mijn idee is het deels die archetypische hoop, waartoe begaafde kinderen ons inspireren, die ons ertoe brengt om ze zoveel stimulerende aandacht te geven. (Het begrip Indigo Kinderen is hier een ander goed voorbeeld van.)

Maar voor Deze Kinderen Zal Er Geen Goddelijke Ingrijpen Zijn

Voor archetypen geldt in het algemeen: niemand kan zich met een archetype vereenzelvigen zonder daar sterk door beschadigd te worden. Het is gewoon teveel. Vrouwen die zich identificeren met de Grote Moeder of door anderen worden vereenzelvigd met bijvoorbeeld Aphrodite (Marilyn Monroe), of mannen die zich identificeren met de Held (JFK, Martin Luther King Jr.) zullen vroeger of later dingen doen of geacht worden dingen te doen die boven de menselijke mogelijkheden uitstijgen, of ze worden een zondebok omdat ze falen, of ze worden op een of andere manier een martelaar.

Ouder zijn van een begaafd kindAls we in het achterhoofd het gevaar van de last van een archetype voor een gewoon mensenkind houden, dan kunnen we het gaan hebben over bestaande kinderen die toevallig begaafd zijn en de problemen waar ze mee te maken krijgen.

In ieder geval zijn ze eenzaam, omdat de meeste kinderen van hun leeftijd ze vreemd vinden, en het begaafde kind vindt zijn leeftijdgenoten saai. Natuurlijk zijn er altijd wel volwassenen die met ze willen schaken of naar ze willen luisteren als ze muziek maken, of een gesprek met ze voeren en “die frisse kijk” willen horen uit de mond van een kind dat in staat is na te denken over volwassen zaken. Maar volwassenen zijn geen leeftijdgenoten en delen niet dezelfde cultuur. Daarnaast is het voor deze kinderen duidelijk dat voor de meeste volwassenen maar een ding interessant aan ze is: hun begaafdheid. Dat ze gewone interesses, angsten, liefdesavonturen als andere tieners hebben is voor deze volwassenen een teleurstelling. Dat komt niet overeen met een Goddelijk Kind zijn. Vaak zijn volwassenen zelfs wat terughoudend naar begaafde kinderen, omdat ze niet willen vragen naar die gewone kanten van hun leven, of omdat ze aannemen dat ze vanwege hun hoge IQ heel goed met die dingen kunnen omgaan.

Als je de ouder bent van een begaafd kind, zul je goed moeten nagaan hoezeer je je kind op sommige gebieden probeert te sturen, en of je genoeg doet voor zijn of haar ontwikkeling begaafd ouderop sociaal en emotioneel gebied. Dit wordt nu natuurlijk veel beter begrepen dan honderd jaar geleden; toen werden begaafde kinderen naar Oxford of Harvard gestuurd. Maar begaafde kinderen kunnen zo’n volwassen indruk maken dat wij en zij vergeten dat ze kinderen zijn. Zorg er voor dat je geïnteresseerd bent in en beschikbaar voor ‘kinder’activiteiten. En wees je bewust dat je kind vrienden heeft, zowel onder begaafde kinderen als onder niet-begaafde leeftijdgenoten. Wat betreft de laatste groep: je kind zal er een heleboel aan hebben om sociaal vaardig te leren zijn door om te gaan met de rest van de wereld en daarbij te leren accepteren dat hun eigen talenten ongewoon zijn zonder neer te zien (of op te kijken) naar de rest van de mensheid. Er is heel veel te ontdekken en te leren in de omgang met anderen die andere, schijnbaar mindere gaven hebben en over wat anderen op hun gemak stelt en waarom het prettig is om bij ze in de buurt te zijn, ook al zijn de gesprekken saai.

Evenwicht in het leven is nogal een versleten idee. Maar het werd voor mij heel werkelijk tijdens het Phi Beta Kappa diner in het jaar dat ik afstudeerde aan de Universiteit van California. Het hoogtepunt van de avond had de toespraak moeten zijn van de student met de hoogste afstudeercijfers van de groep. Het werd zeker onvergetelijk, al weet ik niet hoe de faculteit dit toen zag. Hij stond op, verklaarde dat het niet de moeite was, en huilde.

De jongeman ging verder met te beschrijven hoe hij weekend in weekend uit in de bibliotheek zat en naar buiten keek naar andere studenten die hun “tijd aan het verspillen” waren en vaardigheden aan het leren waren, die hij niet had en plezier hadden met de speciale momenten van het studentenleven, waar nu voor hem een eind aan kwam, en gewoon met het hebben van vrienden. Ik weet niet waarom hij de keuzes maakte die hij maakte, maar ik weet zeker dat veel volwassenen in de wolken waren met zijn prestaties; al vanaf de kleuterschool als het al niet eerder was. In ieder geval leek het hele proces nu zijn hart bijna te breken. En ik ben ervan overtuigd dat niemand van de volwassenen dat zo voor hem hadden gewild.begaafd kind

Niet dat het sociale leven van deze student anders helemaal goed zou zijn geweest. Nogmaals, begaafde kinderen worden vaak door anderen afgewezen en zij kunnen net zo gekwetst worden door sociale afwijzing als ieder ander. Eigenlijk nog meer.

Negatieve Intuïtie versus het Doel van het Leven

In het begin van mijn onderzoek naar gevoeligheid – toen ik het verband tussen introversie en de vier Jungiaanse functies voelen, denken, emoties en intuïtie bestudeerde – ontdekte ik verscheidene studies die aangaven dat het intuïtieve type het meest vatbaar is voor suïcidale gedachtes als ze depressief zijn. Dit is logisch –  intuïtieve types hebben de neiging om dingen heel absoluut te nemen zonder te weten welke logische stappen hen tot hun conclusies brengt. HSP’s zijn vaak intuïtief (of ze zijn introvert, die neigen tot hetzelfde – naar mijn idee heeft Jung het verschil tussen introversie en intuïtie nooit echt duidelijk gemaakt). Dus als zij beginnen na te denken over zichzelf of over hoe hun relaties eruit zien of over de toestand in de wereld, of alle drie tegelijk, dan kunnen ze vaak tot heel donkere conclusies komen. Vandaar de term: negatieve intuïtie.

Ik stel dat bijna alle zelfmoorden, behalve de geplande, eigenlijk ongelukken zijn omdat ze het resultaat zijn van een toevallig aaneenschakeling van gebeurtenissen, die ieder op zich niet genoeg aanleiding zou zijn geweest. Vermoeidheid, een laag serotonine gehalte, een mislukking, een kritiek, alleen-zijn, alleen zijn ‘s nachts en niemand die je kunt bellen, een vriend of date die je laat zitten, een verwarde geest door drugs of alcohol, slaapgebrek, een slechte gezondheid. En die lijst gaat maar door natuurlijk.

Een zekere factor in het geval van de zelfmoord van deze begaafde jongen was dat hij te jong was om veel ervaring te hebben met plotselinge stemmingsveranderingen die gingen in de richting van de ondraaglijke emoties waar ik in deze uitgave ook over sprak. Elk hooggevoelig kind heeft hulp nodig bij het leren omgaan met hun bijzonder sterke gevoelens. Mijn eigen opvoedingscoach zei me ooit: “Het is geweldig om te zien dat het ze lukt, maar hoop maar dat ze mislukkingen tegenkomen terwijl ze nog thuis wonen en je ze kunt helpen te leren hoe ze daarmee om kunnen gaan.” Haar opmerking kwam van pas, toen ik als ouder het geluk had deze ongelukkige situatie een aantal keren mee te maken. En achteraf weet ik dat ze gelijk had.als je kind zelfmoord overweegt

Er is een epidemie van depressie en zelfmoord bij adolescenten en daarom er is een te begrijpen toename van het geven van medicatie aan tieners om te voorkomen dat ze zichzelf van het leven beroven. Het is interessant dat deze inspanning onlangs een averechts effect bleek te hebben omdat zelden, maar toch af en toe deze medicatie juist leidt tot zelfmoord bij jonge mensen. Ik denk dat dit aangeeft hoe verwarrend emoties kunnen zijn en als er vreemde nieuwe emoties opkomen ten gevolge van medicatie, kan dat net zo stressvol zijn als wat dan ook. Mijn zorg is dat als we te snel medicijnen geven aan jongeren, ze wellicht niet leren omgaan met de emotionele ups en downs van het leven, om nog maar te zwijgen over de vreemde bijwerkingen die zich kunnen voordoen als resultaat van bv. diëten, PMS, jetlag, neveneffecten van drugs of zelfs van griep. Hooggevoelige kinderen zullen altijd intense emoties hebben. Moeten ze daarom altijd medicatie krijgen? Wat een idee.

kind-boosIk ben geen absolute tegenstander van het gebruik van antidepressiva. Ieder geval is uniek, en er is uitgebreid overleg nodig met verschillende professionals en een grondige studie van de laatste onderzoeken. Ik vind het toch interessant dat de mens de enige soort is die, voor zover we weten, niet hoe dan ook wenst te leven. Wij moeten het leven zinvol vinden, zodat ook bij de slechtste gemoedsstemming, die betekenis als een soort vangnet fungeert. Dat is de belangrijkste bescherming die ouders van een hooggevoelig kind en zeker een begaafd kind kunnen bieden. En als de hele betekenis van het leven gelegen is in het uitdrukken van iemand’s talenten, los van hoe groot die talenten zijn, dan ontbreekt daarin een belangrijk mogelijkheid voor een vangnet. Familie, vrienden, verliefd worden, dienstbaarheid, schoonheid, de natuur, spirituele inzichten, lachen, bevredigend werk, nieuwsgierigheid naar wat de mensheid de voor ons liggende tientallen jaren gaat doen, hoe somber dat er soms uit kan zien, en het bewustzijn van de gevoelige klap die je te verwerken krijgt als een van ons in een zwart gat valt – dat zijn toch allemaal vrij goede redenen om te leven. Voor geen van deze dingen heb je een bepaalde begaafdheid nodig. En de beste reden om te leven is te weten dat er iemand helemaal van je houdt en het beste voor je wil, zonder een speciale reden. Gewoon omdat je elkaar mag. Dat is chemie. Of gewoon zoals ouders zijn.

Elaine Aron

 

5-hoek

Overige artikelen

Het helen van de innerlijke wond als weg naar meesterschap
Hoogbegaafde kinderen: Een tien voor verwondering en respect
Waarom niemand jouw toekomst kan voorspellen
Waarom zijn er juist nu zoveel hsp-ers op aarde?
Waarom begrijpen je niet verder helpt maar voelen wél
Onverwerkt trauma als oorzaak van angsten
Zelfdoding vanuit zielsperspectief
Pijn en liefde in voedsel
Uit nieuw onderzoek blijkt dat placebo’s effectiever worden in de behandeling van ziektes
Je thuis voelen in de onveiligheid van transformatie
De 10 krachtigste volledig natuurlijke ‘antibiotica’ die we kennen
In liefde leven: foute keuzes bestaan niet