Synchroniciteit, toeval of niet?

Het begrip synchroniciteit werd ingevoerd door de psycholoog C.G Jung, geboren in 1875 in een rijke Zwitserse familie. Kort samen gevat, beschreef Jung synchroniciteit als een samenloop (coïncidentie) van twee gebeurtenissen met wederzijdse betekenis. Zij zouden zich ook min of meer gelijktijdig voordoen. Drie eenvoudige voorbeelden verduidelijken deze bijzondere situatie.

a.Je denkt na over een bepaald probleem. Per ongeluk valt er een boek uit de kast. Tot grote verbazing lees je op de open gevallen bladzijde geheel onverwachts de oplossing van het probleem.

b.De klok staat plotseling stil. Enkele uren later valt er een overlijdensbericht in de brievenbus.

c.Je zit al de hele ochtend met een bepaald liedje in je hoofd. ’s Middags zet je de radio aan. Wat je als eerste hoort, is hetzelfde liedje.

Ieder mens maakt dit soort merkwaardige coïncidenties wel mee. Echter, de één zal ze als tekens, symbolen of boodschap beschouwen, terwijl de ander er geen speciale betekenis aan hecht, en beweert dat het allemaal puur toeval is. In ieder geval moeten we coïncidentie niet verwarren met bijgeloof. Zo kan een klok duizend keer stilstaan, terwijl er niemand overlijdt. Berust synchroniciteit nu op toeval, of kunnen we er meer achter zoeken? Er bestaan een paar specifieke signalen, die doen vermoeden dat synchroniciteit wel degelijke van waarde is.

1.Synchroniciteit zou geen algemeen regelmatig optredend verschijnsel zijn, maar daarbij kunnen we aantekenen dat veel mensen er aan voorbij gaan, het niet opmerken, of het als onbelangrijk toeval bestempelen. Synchroniciteit kan zich dus vaker voordoen dan we beseffen.

Coïncidenties lijken vaker voor te komen bij personen, die in nauwere verbinding staan met zichzelf en het eigen bewust-Zijn. Met name doet betekenisvolle synchroniciteit zich voor, wanneer men aan de vooravond staat van een grote verandering in het leven. Men beleeft het dan als hulp, steun, aanwijzing, of  boodschap.

2.Coïncidenties treden spontaan op. Ze gebeuren op onvoorziene wijze, alsof ze plotsklaps uit de lucht komen vallen. We kunnen ze niet zelf veroorzaken. Ze vallen ons onverwachts toe, en in die zin hoeft toeval niet persé toevalligheid te betekenen.

3.Soms kan de aanwijzing en/of boodschap een concreet antwoord geven. Maar meestal is de boodschap in een symbolisch jasje verpakt. Dit kan zijn in de vorm van een getal, jaartal, een naam, een stukje muziek, de tekst op een reclamebord, een opmerking van iemand, een bijzondere ontmoeting, een droom, etc. Symbolen kunnen onzekerheid brengen over de juiste interpretatie. Wat zegt een getal of een stukje muziek ons?

4.Coïncidenties worden als belangrijk of onbelangrijk geacht, naar de betekenis die we er aan hechten. Zij worden als meer zinvol ervaren, zodra er een overduidelijk verband bestaat tussen de persoonlijke situatie en het symbool. Zij krijgen ook meer waarde, naarmate zij meer emotionele indruk achterlaten. Ze kunnen zelfs als een bom inslaan. Niettemin blijft het subjectieve beleving.

5.Het gelijktijdige aspect van synchroniciteit moeten we in ruimer verband zien, daar zij zich doorgaans binnen een bepaald tijdsbestek presenteert. Het symbool kan zich onmiddellijk voordoen,  binnen enkele uren, maar wellicht ook een maand later. Aangezien de persoonlijke situatie en het symbool in onderling verband met elkaar staan (namelijk door dezelfde of vergelijkbare betekenis), zal men de boodschap een maand later nog kunnen begrijpen.

“Gelijktijdigheid” blijkt samen te hangen met “het juiste moment”. Het lijkt erop, alsof het juiste ogenblik wordt afgewacht om het symbool te presenteren.

Een voorbeeld maakt dit weer duidelijk.

Marie gaat op vakantie naar Turkije, en in Istanbul komt zij Mohammed tegen, de liefde van haar leven. De ontmoeting valt haar toe op “het juiste moment”. Immers, als Marie dat jaar niet voor Turkije had gekozen, en niet op dat bewuste tijdstip Istanbul had bezocht, was zij Mohammed ongetwijfeld misgelopen.

Het zich voordoen van synchroniciteit is moeilijk te begrijpen, omdat het uit een ervaringswereld stamt, die weinig of niets te maken heeft met ons lineaire tijdsbesef.

Bij lineair tijdsbegrip, is er eerst een oorzaak, daarna een gevolg. Door het oorzaak-gevolg denken worden verschijnselen achter elkaar verbonden als kralen aan een ketting. Bovendien vatten we de afzonderlijke kralen op als losstaande feiten, die op hun beurt ook weer geanalyseerd moeten worden. Rationeel, oorzakelijk denken (toegepast door de wetenschap) zoekt op deze wijze naar verklaringen en het waarom der dingen.

Zo zal een rationeel denkend persoon de reis van Marie naar Turkije en Istanbul opvatten als oorzaak, en de ontmoeting met Mohammed als een gevolg daarvan.

We kunnen Mohammed echter niet buiten beschouwing laten. Ook hij moest ter plekke aanwezig zijn, en evenzo op het juiste moment. Vervolgens passen we het oorzaak-gevolg denken op Mohammed toe. Dat Mohammed in Istanbul woont is de oorzaak. Het gevolg is, dat hij Marie daar tegen het lijf liep.

Maar hoe we het ook wenden of keren, het oorzaak-gevolg redeneren vertelt niet hoe het mogelijk is dat Marie en Mohammed SAMEN aanwezig waren op exact dezelfde plaats en op exact de juiste tijd. Toeval lijkt dan een makkelijk woord voor iets waar geen verklaring voor is.

Bovendien wordt de betekenis en zinvolheid van hun ontmoeting er niet bij betrokken, terwijl Marie en Mohammed elkaars geliefden blijken te zijn. Is hier dan sprake van toevalligheid, of kruiste hun levenspad zich, omdat het zo moest zijn?

Behalve oorzaak en gevolg, bestaat er nog een andere zienswijze waarop verschijnselen en gebeurtenissen met elkaar verbonden zijn, en die is niet minder belangrijk.

Deze zienswijze berust op holistisch denken. Het is een “denken” (liever ervaren) in samenhangen, waarbij verschijnselen en/of gebeurtenissen op het juiste moment samenvallen in plaats en/of tijd. Bij het holistische denken, is men geïnteresseerd in het SAMEN (d.i gelijktijdig) optreden van meerdere verschijnselen, en de betekenis van zo’n groter geheel. Er wordt niet zozeer gevraagd naar een verklaring van de afzonderlijke delen.

Een voorbeeld om dit verschil duidelijk maken.

Een man zit bij een vijver en vraagt zich af, waarom er tien kikkers in de vijver zwemmen, terwijl het er vorig jaar nog vijftig waren. Hij stopt een kikker in een jampot, en stapt er mee naar het laboratorium voor microscopisch onderzoek. Deze man richt zijn aandacht op het detail, en zoekt naar de oorzaak.

Een tweede man zit bij de vijver. Afgezien van de kikkers ziet hij veel meer. Hij ziet het water in de vijver rimpelen. Hij ziet de vissen, een groep eenden, en de bomen rond de vijver. Hij voelt de warmte van de zon op zijn huid. Hij ruikt het gras, en luistert naar de wind. Deze tweede man beseft onderdeel te zijn van dit tafereel. Met andere woorden: hij overziet een groter geheel, waarin alles SAMEN en tegelijk aan hem verschijnt. Hij realiseert zich dat al deze symptomen bij elkaar horen.

Deze tweede zienswijze nu, speelt een rol bij synchroniciteit.

In de Oudheid werden holistisch denken en synchroniciteit als vrij normaal beschouwd.

Zo vertelde de Griekse wijsgeer Heraclitus over de kosmische samenhang: Zij die zonder begrip (voor samenhang) luisteren, lijken op doven.

 Een tweede voorbeeld van holistisch denken komen we tegen in het Nieuwe Testament bij 1Cor.12:12. Hier is sprake van het ene lichaam dat vele onderdelen heeft, die allemaal met elkaar in verband staan. 

En tot slot liet Marcus Aurelius (161-180 na Chr.) weten:

Wat volgt, staat altijd in verband met wat eraan vooraf ging, want het is niet alleen maar een opsomming van losstaan­de feiten, die een bepaalde volgorde hebben, maar er is ook een onderling en natuurlijk verband. En zoals het bestaande harmonisch is opgebouwd, zo toont al wat tot bestaan komt geen dorre opeenvolging maar een wonderschone samenhang. Overweeg dikwijls hoe alles in het universum met elkaar in verband staat, en van elkaar afhankelijk is. Alle dingen vormen met elkaar een soort vlechtwerk en daarom is ook alles aan elkaar verwant.

Met de opkomst van het rationele oorzaak-gevolg denken, verloor het holistisch denken helaas terrein.

Maar hoewel de wetenschap het holistisch denken eeuwen lang heeft verfoeid, wint zij de laatste jaren weer aan betekenis. Zo beginnen we zoetjesaan in te zien, dat ontbossing en luchtvervuiling niet alleen plaatselijk tot milieuproblemen leiden, maar hun invloed zich over de hele wereld uitstrekt.

Kortom er is hoop, dat synchroniciteit eveneens als nuttig verschijnsel geaccepteerd zal worden. Al zal dit nog wel even duren.